Topór miedziany z kanelurowanym obuchem typu Baniabic

Munina, gm. Jarosław

Późny neolit, III tysiąclecie p.n.e.

Miedź, odlew w formie

Dł. 9,7 cm, maks. szer. 3,2 cm, średn. otworu 2,5 cm, wys. 3,5 cm

MJ-A 47

Metalurgia miedzi, czyli wykonywanie ozdób i narzędzi z miedzi rodzimej, poprzedza wynalezienie bardziej skomplikowanych technik obróbki metalu – metalurgii brązu, która wymaga wytworzenia stopu – surowca nie występującego naturalnie w przyrodzie. Pierwsze wyroby miedziane pojawiają się na terenie ziemi jarosławskiej w młodszej epoce kamienia (IV tysiąclecie p. n. e.), natomiast upowszechnienie się wyrobów z metalu (czyli z brązu) na tych terenach przypada dopiero na środkową epokę brązu (II tysiąclecie p. n. e.). Ze względu na małą dostępność surowca, w tym najstarszym okresie wyroby miedziane stanowiły wielką rzadkość i wyznacznik największego prestiżu. Topory – zarówno kamienne, jak i miedziane – stanowiły atrybut mężczyzn zajmujących najwyższą pozycję w społecznościach.

Topór miedziany z Muniny, datowany na 1. połowię III tysiąclecia p. n. e., należy do najstarszych wyrobów metalowych odkrytych na obszarze ziemi jarosławskiej. Został wykonany z tzw. miedzi rodzimej, czyli występującej naturalnie w postaci samorodka. Przedmiot został odlany w glinianej lub kamiennej formie, składającej się z dwóch elementów (prawej i lewej strony), otwartej od góry.

Omawiany przedmiot pod względem formy nie posiada swoich analogii na terenie Polski. Zbliżone zabytki znane są przede wszystkim z terenów Ukrainy i Kotliny Karpackiej. Formę do produkcji przedmiotu takiego typu odkryto w grobie z poł. III tysiąclecia p. n. e. w miejscowości Krasnivka na Krymie.

Topór z Muniny został prawdopodobnie wrzucony do bagna lub rzeki San jako dar ofiarny. W podobnym kontekście (w rzece) odkryto inny topór miedziany z Podkarpacia (topór z Rudnej Małej). Takie zachowania rytualne były praktykowane przez różne ludy zajmujące tereny Polski w różnych okresach czasu. Unikatowe znalezisko z Muniny stanowi jeden z najbardziej efektownych świadectw kontaktów kulturowych mieszkańców ziemi jarosławskiej z wschodnią Europą w początkach III tysiąclecia p. n. e. Miedziany topór, aczkolwiek innego typu, odkryto w nieco młodszym bogatym grobie tzw. „księcia” kultury ceramiki sznurowej ze Szczytnej k. Jarosławia, datowanym na okres około 2 670-2 470 p. n. e.

Literatura:

J. Kostrzewski, 1964, Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z górnego i środkowego dorzecza Wisły i górnego dorzecza Warty. Przegląd Archeologiczny, t. 15, s. 3–78.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt