Fragmenty łyżek glinianych

Nienowice, gm. Radymno, stan. 24

MOP, IV-III (i II?) w. p.n.e. (kultura jastorfska)

Glina, lepienie w ręku

Zachowana dł. 6-7,1 cm

MJ-D 365, W/196-198/N24

Opisywane przedmioty odkryte zostały na stanowisku nr 24 w Nienowicach podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2011 roku. W ich trakcie zbadano łącznie powierzchnię 55,75 ara, rejestrując 323 obiekty wziemne i ponad 18 684 zabytki ruchome. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych. Opisywane przedmioty wiązać można je z horyzontem osadnictwa kultury pomorskiej z elementami jastorfskimi (włącznie z materiałami z młodszego okresu przedrzymskiego) przypadającym najpewniej na IV-III i być może II w. p.n.e.

Łyżki gliniane stanowią jeden z bardziej charakterystycznych elementów inwentarzy ceramicznych kultury jastorfskiej. Wśród istniejących interpretacji co do pełnionych przez nie funkcji najczęściej wskazuje się na ich „kuchenne” przeznaczenie. Jednocześnie w przypadku niektórych form łyżek, zwłaszcza okazów o uchwytach uformowanych na kształt jaskółczego ogona, wskazuje się na ich możliwe wykorzystanie religijne. Według różnych badaczy, taki ich kształt wiązać się miał z kultem księżyca, stanowić wyobrażenie człowieka z podniesionymi w geście oranta rękoma lub też symboliczne przedstawienie głów wężów-smoków.

Materiały kultury jastorfskiej z Nienowic to pierwsze źródła, które w sposób pewny można łączyć z tym ugrupowaniem kulturowym na naszych terenach. Znaleziska wypełniają lukę między innymi stanowiskami kultury jastorfskiej z terenu Polski a terytorium związanej z nią tzw. kultury Poieneşti-Lukaszewka z międzyrzecza środkowego Dniestru i Seretu. Tym samym, obecność materiałów kultury jastorfskiej w dolinie dolnego Sanu z można łączyć przemieszczeniami ludnościowymi, utożsamianymi ze znaną z pism antycznych wędrówką germańskich Bastarnów i Skirów z południowej Skandynawii do Naddniestrza.

Literatura:

Trybała – Zawiślak K. 2019. Wczesna epoka żelaza na terenie Polski południowo-wschodniej – dynamika zmian i relacje kulturowe. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Czopek S. et al. 2018. Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Tekst: Marcin Burghardt