Łyżki gliniane

Nienowice, gm. Radymno, stan. 24

MOP, IV-III (i II?) w. p.n.e. (kultura jastorfska)

Glina, lepienie w ręku

1. zachowana dł. 8,5 cm, szer. 5,5 cm, grubość trzonka 1,7 cm; 2. dł. 7,5 cm, szer. 4,9 cm

MJ-D 365, W/11/N24 (1), W/195/N24 (2)

Opisywane przedmioty odkryte zostały na stanowisku nr 24 w Nienowicach podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2011 roku. W ich trakcie zbadano łącznie powierzchnię 55,75 ara, rejestrując 323 obiekty wziemne i ponad 18 684 zabytki ruchome. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych. Opisywane przedmioty, pochodzące zarówno z wypełniska obiektów (przedmiot nr 2 – ob. 245), jak i będące znaleziskami z powierzchni (przedmiot nr 1), wiązać można je z horyzontem osadnictwa kultury pomorskiej z elementami jastorfskimi (włącznie z materiałami z młodszego okresu przedrzymskiego) przypadającym najpewniej na IV-III i być może II w. p.n.e.

Łyżki gliniane stanowią jeden z bardziej charakterystycznych elementów inwentarzy ceramicznych kultury jastorfskiej. Wśród istniejących interpretacji co do pełnionych przez nie funkcji najczęściej wskazuje się na ich „kuchenne” przeznaczenie. Jednocześnie w przypadku niektórych form łyżek, zwłaszcza okazów o uchwytach uformowanych na kształt jaskółczego ogona, wskazuje się na ich możliwe wykorzystanie religijne. Według różnych badaczy, taki ich kształt wiązać się miał z kultem księżyca, stanowić wyobrażenie człowieka z podniesionymi w geście oranta rękoma lub też symboliczne przedstawienie głów wężów-smoków.

Materiały kultury jastorfskiej z Nienowic to pierwsze źródła, które w sposób pewny można łączyć z tym ugrupowaniem kulturowym na naszych terenach. Znaleziska wypełniają lukę między innymi stanowiskami kultury jastorfskiej z terenu Polski a terytorium związanej z nią tzw. kultury Poieneşti-Lukaszewka z międzyrzecza środkowego Dniestru i Seretu. Tym samym, obecność materiałów kultury jastorfskiej w dolinie dolnego Sanu z można łączyć przemieszczeniami ludnościowymi, utożsamianymi ze znaną z pism antycznych wędrówką germańskich Bastarnów i Skirów z południowej Skandynawii do Naddniestrza.

Literatura:

Trybała – Zawiślak K. 2019. Wczesna epoka żelaza na terenie Polski południowo-wschodniej – dynamika zmian i relacje kulturowe. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Czopek S. et al. 2018. Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Tekst: Marcin Burghardt