Zapinki kuszowate typów A.VI.161-162

Chłopice, gm. Chłopice, stan. 16 (2); Jarosław, Wzgórze św. Mikołaja (3); Ożańsk, gm. Pawłosiów, stan. 13 (1)

OWR, faza C2, 260 – 310 n.e. (kultura przeworska)

Brąz, żelazo, odlew, kucie

1. zachowana dł. 5,5 cm, dł. ramienia 2,8 cm, szer. kabłąka 0,65 cm, gr. igły 0,2 cm; 2. dł. 6,5 cm, dł. ramienia 4,1 cm, szer. kabłąka 0,5 cm, gr. igły 0,2 cm; 3. zachowana dł. 7,4 cm, gr. kabłąka 0,4 cm

IA UR, IZM 7/2009 (2), IZM 32/2010 (1); MJ-A 442, PKW 50/81 (3)

Opisywane przedmioty to zapinki (fibule), które służyły do spinania szat. Swoją zasadą działania i kształtem zapinki przypominają współczesne agrafki. Ten element stroju używany był w Europie od późnej epoki brązu do wczesnego średniowiecza, chociaż największa popularność zapinek przypadła od okresu lateńskiego (czasów dominacji Celtów) do okresu wpływów rzymskich, czyli między IV w. p.n.e. a VI w. n.e. Zapinki, wykonane najczęściej z brązu i/lub żelaza, składają się z kilku części: igły, sprężynki i kabłąka, w którym wydziela się nóżkę oraz główkę. Równocześnie z funkcją użytkową, opisywany element stroju spełniał rolę ozdoby. Częste zmiany konstrukcji i kształtu zapinek pod wpływem mody umożliwiły stworzenie rozbudowanego systemu typologii zapinek, na podstawie których możliwe jest precyzyjne datowanie względne obiektów archeologicznych.

Prezentowane zapinki kuszowate typów A.VI.161-162 pochodzą z trzech różnych osiedli z okresu wpływów rzymskich, odkrytych w obrębie powiatu jarosławskiego: w Chłopicach, stan. 16 (2); Ożańsku, stan. 13 (1) oraz na Wzgórzu św. Mikołaja w Jarosławiu (3). Przyjrzyjmy się bliżej tej ostatniej fibuli, która została odkryta w trakcie prac archeologicznych prowadzonych pod kierunkiem mgr Joanny Kociuby, pracownika Muzeum w Jarosławiu, na Wzgórzu św. Mikołaja w Jarosławiu w roku 1981. Poza omawianym zabytkiem, w trakcie tych prac pozyskano m.in. 936 fragmentów ceramiki, 322 bryłki polepy, fragmenty kafli, metale nowożytne, fragmenty szkła, kości zwierzęce, przęślik. Stanowisko ma charakter wielokulturowy. Osiedle z okresu wpływów rzymskich, z którym należy łączyć fibulę, funkcjonowało na Wzgórzu św. Mikołaja między fazami B2 a C2, tj. między latami 60/80 a 310 rokiem. Osada ta stanowiła część większego skupiska osadniczego w środkowym dorzeczu Sanu.

Prezentowane zapinki z Jarosławia, Chłopic i Ożańska to okazy o dwuczęściowej konstrukcji, a więc z rozdzielnie wykonanym kabłąkiem i szpilą, w których jeden z końców kabłąka był rozszerzony i zaopatrzony w otwór umożliwiający połączenie ze sprężyną szpili. Obecność śladów korozji żelaza w otworze kabłąka zapinki z Jarosławia wskazuje, iż niezachowane w jej przypadku szpila i sprężynka były wykonane z żelaza. Wszystkie trzy fibule to okazy kuszowate z podwiniętą nóżką, które są formą szeroko rozpowszechnioną w późnym okresie wpływów rzymskich w całym Barbaricum. Takie zabytki są szczególnie popularne w ugrupowaniach kręgu gockiego (np. kultura wielbarska), gdzie spotykane są najczęściej w fazie C2 (lata 250-325 n.e.).

Literatura:

Jędrzejewska S., Wilk M. 2015. Osada wielokulturowa ze stanowiska 16 w Chłopicach, woj. podkarpackie (=Via Archaeologica Ressoviensia 7). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.

Kieferling G. 1999, Zabytki z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w zbiorach Muzeum w Jarosławiu, [w:] S. Czopek, A. Kokowski (red.) „Na granicach antycznego świata”, Rzeszów, 229-265.

Tekst: Marcin Burghardt