Zapinka oczkowata, typ A.III.60

Święte, gm. Radymno, stan. 11

OWR, faza B2, ok. 80-160 n.e. (kultura przeworska)

Brąz, odlew, kucie, bicie puncą

Dł. 7,2 cm, szer. sprężyny 2,5 cm, szer. kabłąka 1,1 cm, szer. nóżki 1,1 cm, gr. kabłąka 0,3 cm

MJ-D 382, W/30D/Sw11

Opisywany przedmiot to zapinka (fibula), która służyła do spinania szat. Swoją zasadą działania i kształtem zapinki przypominają współczesne agrafki. Ten element stroju używany był w Europie od późnej epoki brązu do wczesnego średniowiecza, chociaż największa popularność zapinek przypadła od okresu lateńskiego (czasów dominacji Celtów) do okresu wpływów rzymskich, czyli między IV w. p.n.e. a VI w. n.e. Zapinki, wykonane najczęściej z brązu i/lub żelaza, składają się z kilku części: igły, sprężynki i kabłąka, w którym wydziela się nóżkę oraz główkę. Równocześnie z funkcją użytkową, opisywany element stroju spełniał rolę ozdoby. Częste zmiany konstrukcji i kształtu zapinek pod wpływem mody umożliwiły stworzenie rozbudowanego systemu typologii zapinek, na podstawie których możliwe jest precyzyjne datowanie względne obiektów archeologicznych.

Opisywany przedmiot odkryty został na stanowisku nr 11 w miejscowości Święte podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2010 roku. W ramach prowadzonych prac okazało się, że stanowisko to jest częścią większego kompleksu obejmującego poza nim również stanowisko nr 25 w miejscowości Sośnica. W trakcie prac prowadzonych w Świętym, stan. 11 i Sośnicy, stan. 25 zbadano łącznie powierzchnię 374,12 ara, odkrywając 1364 obiekty. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych.

Horyzont z okresu wpływów rzymskich, z którym należy łączyć omawiany zabytek, reprezentowany jest przez osadę oraz towarzyszące jej dwa pochówki. Na podstawie odkrytych zabytków osada ze Świętego/Sośnicy wraz z towarzyszącym jej niewielkim cmentarzyskiem datowana jest w ramach stadium B2 i początkach fazy B2/C1 co odpowiada w przybliżeniu okresowi między 80 a 160/180 n.e. Omawiana fibula pochodzi on z wypełniska obiektu nr 822 będącego reliktami budynku mieszkalnego.

Cechy konstrukcyjne opisywanego zabytku, a zwłaszcza obecność niewielkiego grzebyka w przejściu kabłąka w nóżkę, pozwalają na włączenie zapinki ze Świętego do typu A.60. Typ ten należy do 3 serii zapinek grupy III, określanej niekiedy mianem serii bocznej lub pruskiej, datowanej przede wszystkim na stadium B2 (80-160 n.e.), zwłaszcza jego starszą część, aczkolwiek spotyka je się również w zespołach nieco młodszych z fazy B2/C1. Fibule te zawsze są wykonywane z brązu i cechują się dość znacznymi rozmiarami. Okazy o wielkości zbliżonej do opisywanego egzemplarza są znacznie rzadsze. Okazy włączone do typu A.60 spotykane są zarówno w inwentarzach kultury przeworskiej (zajmującej w okresie wpływów rzymskich większość ziem polskich) z jej wschodniej części, jak i kultury wielbarskiej (ludów wiązanych z germańskimi Gotami zajmujących Polskę północną, Mazowsze i Lubelszczyznę). W obrębie tego ostatniego ugrupowania kulturowego, zapinki analogiczne do omawianego przedmiotu często spotykane są w grobach o kobiecym modelu wyposażenia. Na terenie Polski południowo-wschodniej zapinki tej formy są stosunkowo rzadkie.

Zabytek niepublikowany

Tekst: Marcin Burghardt