Zapinka kapturkowata z grzebykiem inkrustowanym srebrem zbliżona do typu A.II.37-39

Święte, gm. Radymno, stan. 11

OWR, faza B2, ok. 80-160 n.e. (kultura przeworska)

Brąz, srebro, odlew, kucie, rycie, inkrustacja

Dł. 6,1 cm, szer. sprężyny 3,2 cm, szer. kabłąka 1,1 cm, szer. nóżki 1,6 cm, gr. grzebyka 0,8 cm

MJ-D 382, W/59B/Sw11

Opisywany przedmiot to zapinka (fibula), która służyła do spinania szat. Swoją zasadą działania i kształtem zapinki przypominają współczesne agrafki. Ten element stroju używany był w Europie od późnej epoki brązu do wczesnego średniowiecza, chociaż największa popularność zapinek przypadła od okresu lateńskiego (czasów dominacji Celtów) do okresu wpływów rzymskich, czyli między IV w. p.n.e. a VI w. n.e. Zapinki, wykonane najczęściej z brązu i/lub żelaza, składają się z kilku części: igły, sprężynki i kabłąka, w którym wydziela się nóżkę oraz główkę. Równocześnie z funkcją użytkową, opisywany element stroju spełniał rolę ozdoby. Częste zmiany konstrukcji i kształtu zapinek pod wpływem mody umożliwiły stworzenie rozbudowanego systemu typologii zapinek, na podstawie których możliwe jest precyzyjne datowanie względne obiektów archeologicznych.

Opisywany przedmiot odkryty został na stanowisku nr 11 w miejscowości Święte podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2010 roku. W ramach prowadzonych prac okazało się, że stanowisko to jest częścią większego kompleksu obejmującego poza nim również stanowisko nr 25 w miejscowości Sośnica. W trakcie prac prowadzonych w Świętym, stan. 11 i Sośnicy, stan. 25 zbadano łącznie powierzchnię 374,12 ara odkrywając 1364 obiekty. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych.

Horyzont z okresu wpływów rzymskich, z którym należy łączyć omawiany zabytek, reprezentowany jest przez osadę oraz towarzyszące jej dwa pochówki. Na podstawie odkrytych zabytków osada ze Świętego/Sośnicy wraz z towarzyszącym jej niewielkim cmentarzyskiem datowana jest w ramach stadium B2 i początkach fazy B2/C1 co odpowiada w przybliżeniu okresowi między 80 a 160/180 n.e. Zapinka pochodzi z wypełniska obiektu nr 1366 będącego reliktami budynku mieszkalnego.

Opisywana zapinka pochodząca z Świętego, stan. 11, jest formą nietypową i częściowo uszkodzoną, przez co trudno jest wskazać jej dokładne odpowiedniki w ramach istniejących systemów klasyfikacyjnych. W generalnym ujęciu jej proporcje, kształt, wysokość grzebyka i pewne szczegółowe rozwiązania w obrębie główki zbliżają ją do egzemplarzy tzw. wschodniej grupy zapinek z kapturkiem, a w szczególności smukłych typów A.37-39. Jej smukłość wskazuje na nieco młodszą pozycję chronologiczną poprzedzającą etap barokizacji ozdób i elementów stroju przypadającym na fazę B2/C1. Tym samym omawianą fibulę należy umieszczać jeszcze w fazie B2 (80-160 n.e.). Okazy włączone do typów A.37-39 spotykane są zarówno w inwentarzach kultury przeworskiej (zajmującej tereny większości ziem polskich), jak i kultury wielbarskiej (ludów wiązanych z germańskimi Gotami zajmujących Polskę północną, Mazowsze i Lubelszczyznę).

Zabytek niepublikowany

Tekst: Marcin Burghardt