Przewleczka – zapięcie kołczanu

Hruszowice, pow. przemyski, stan. 2

VII – 1. poł. VI w. p.n.e.

Kość, cięcie, szlifowanie

Dł. 8,2 cm, średn. 0,8-1 cm

MJ-D 423, W/17C/HG2

Pod koniec VII w. p.n.e. we wschodniej części ziemi jarosławskiej osiedliły się przybyłe tu ze wschodu grupy ludności o scytyjskim modelu kulturowym. Społeczności te były związane ze Scytami, czyli irańskim ludem koczowniczym wywodzącym się z głębi Azji, wzmiankowanymi m. in. w Biblii i dziełach historyków ze starożytnej Grecji.

Centralnym elementem tego mikroregionu było potężne grodzisko (czyli osiedle obronne otoczone wałami) w Chotyńcu, dookoła którego istniał szereg osad otwartych, czyli pozbawionych umocnień. Należy do nich osiedle odkryte na stanowisku 2 w Hruszowicach w pow. przemyskim, z którego pochodzi opisywana przewleczka - zapięcie kołczanu. Zgrupowanie to, będące najdalej na północny-zachód wysuniętą enklawą świata scytyjskiego, określone zostało mianem „aglomeracji chotynieckiej”.

Jak wiemy ze źródeł pisanych, podstawową bronią wojowników scytyjskiego kręgu kulturowego był łuk ze strzałami. Zabytki analogiczne do opisywanej przewleczki odkrywane są najczęściej w zespołach grobowych zawierających zestawy strzał. Zaobserwowano, iż niekiedy w nienaruszonych grobach przewleczki umiejscowione były w odległości kilkudziesięciu centymetrów od bloków tworzących grociki strzał, naprzeciwko ich lewego krańca. Taka pozycja wskazuje, iż zabytki tego typu były częścią sajdaków (lub gorytosów) - specjalnych pojemników na łuk i strzały. Lokalizacja przewleczek sugeruje, iż mogły służyć one do zapinania klapy kieszeni mieszczącej strzały w sajdaku. Taką ich interpretację potwierdzają również obserwacje kamiennych stel z wyrytymi przedstawieniami wojowników.

Kościane przewleczki/zapięcia analogiczne do opisywanego zabytku spotykane są również w zespołach pozbawionych grocików strzał. W tego typu przypadkach brak jest podstaw do uznania ich za elementy sajdaków. Mogły one natomiast pełnić funkcję elementów rzędu końskiego lub być używane w charakterze zapięć odzieży czy też innych wieloelementowych przedmiotów, jak np. pancerze.

Zabytek z Hruszowic jest jak dotąd jedynym takim przedmiotem znalezionym na ziemiach polskich. Przewleczka została na stanowisku nr 2 w Hruszowicach podczas przedinwestytyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w latach 2004-2009. Pochodzi on z eksploracji obiektu nr 9442A - pozostałości półziemianki (domostwa zagłębionego w ziemię). Poza kościaną przewleczką – zapięciem, w obrębie jamy znaleziono również m.in. 2 fragmenty przęślików do wrzecion tkackich i blisko 900 ułamków ceramiki

Literatura:

J. Adamik-Proksa, M. Burghardt, E. Ocadryga-Tokarczyk, W. Rajpold, T. Tokarczyk 2022, Osada spółczesności scytyjskiego kręgu kulturowego w Hruszowicach, stan. 2, jako element tzw. aglomeracji chotynieckiej, Rzeszów.

Tekst: Marcin Burghardt