Dwuuchy kubek z guzkami na uszkach, zdobiony poziomymi liniami rytymi i grupami ukośnych, naprzemianległych kreseczek

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. XII w. p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

Wys. 12,5 cm, średn. wylewu 17,5×20 cm, średn. dna 7,3 cm

MJ-A 223

Prezentowane naczynie zostało odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego.

Prezentowany kubek pochodzi z grobu nr 180 odkrytego na cmentarzysku w Paluchach, stan. 1. Grób ten posiadał formę owalnej, wydłużonej jamy o wymiarach 260-280x150-160 cm. Zarejestrowano go na poziomie 55-60 cm. W obiekcie tym nie znaleziono kości, jednak układ zabytków oraz kształt jamy sugerują, że pierwotnie był to pochowek szkieletowy. Poza prezentowanym kubkiem, jako dary grobowe złożono w nim jeszcze jedno podobne naczynie (niezdobione), półkulistą misę z brzegiem ściętym poziomo, naczynko miniaturowe, narzędzie krzemienne i naszyjnik brązowy.

Prezentowane naczynie stanowi formę wyjątkową, rzadko pojawiającą się na cmentarzyskach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. W zasięgu tej jednostki dotychczas poświadczono zaledwie kilka podobnych kubków. Naczynia o takiej stylistyce są najczęściej kojarzone z oddziaływaniami wschodnimi, płynącymi z zasięgu tzw. kultury Noua. Występują one wyłącznie w najstarszym, inicjalnym etapie rozwoju kultury tarnobrzeskiej. Z uwagi na ten fakt, jak i niewielką ich liczbę można je rozpatrywać w kategorii materialnych świadectw infiltracji ze wskazanego środowiska kulturowego.

Literatura:

S. Czopek 2003, Między południem a Wschodem – importy i naśladownictwa ceramiki w materiałach grupy tarnobrzeskiej, [w:] J. Gancarski (red.), Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Karpatach polskich, Krosno, 115-238.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa