Puchar (1) i naczynie szerokootworowe (2) dekorowane motywem jodełki i zygzaka

Święte, gm. Radymno, stan. 11

Późny neolit, 2. poł. III tys. p.n.e. (kultura ceramiki sznurowej)

Glina, lepienie w ręku, rycie, nacinanie

1. wys. 15 cm, średn. wylewu 10,8 cm, najw. wydętość brzuśca 13,7 cm, średn. dna 4,8 cm; 2. wys. 10,1 cm, średn. wylewu 8,8 cm, najw. wydętość brzuśca 14,2 cm, średn. dna 5,5 cm

MJ-D 382, W/51D/Sw11 (1), W/36B/Sw11 (2)

W schyłkowej fazie młodszej epoki kamienia (ok. 3 000/2900 do 2 300/2 200 p.n.e.) miejsce osiadłych rolników i hodowców reprezentujących KPL zajęli mobilni pasterze, przemieszczający się z miejsca na miejsce ze swoimi stadami bydła, owiec i kóz. Te grupy ludności, określane mianem „kultury ceramiki sznurowej” (w skrócie KCSz), reprezentowały nowy model osadnictwa i obrządku pogrzebowego, który w omawianym okresie rozprzestrzenił się na szerokich obszarach środkowej i wschodniej Europy, pomiędzy Renem a Wołgą.

Koczownicze grupy KCSz nie pozostawiły na terenach Podkarpacia żadnych trwałych osad. Pozostałości krótkotrwałych obozowisk tych społeczności odkrywane są zwykle w niskich partiach terenu, w pobliżu dolin rzek. W takiej sytuacji, plemiona omawianej kultury poznajemy przede wszystkim przez pryzmat pozostawionych przez nich grobów. W starszym okresie KCSz, zmarłych chowano w ziemnych jamach przykrywanych kurhanami – charakterystycznymi owalnymi nasypami ziemnymi o średnicy od kilku do kilkunastu metrów. Obiekty tego typu można oglądać m. in. w Woli Węgierskiej i Średniej koło Pruchnika.

Około 2 600-2 400 p.n.e. w południowo-wschodniej Polsce pojawia się nowa forma grobu – obiekty niszowe. Takie groby, drążone najczęściej w zwięzłym podłożu lessowym, składają się z dwóch części – jamy wejściowej oraz właściwej niszy grobowej, w której układano zmarłego lub zmarłych wraz z wyposażeniem. W odróżnieniu od kurhanów, analizowane konstrukcje zwykle zalicza się do grobów płaskich, a więc pozbawionych możliwej do wykrycia metodami archeologicznymi części nadziemnej.

Na młodszy okres KCSz datowane są trzy niewielkie cmentarzyska odkryte w obrębie sąsiadujących kulminacji terenu w miejscowości Święte w gm. Radymno (stan. 11, 15 i 20). Zmarłych w jamach grobowych układano zwykle na plecach z podkurczonymi nogami, w towarzystwie różnych darów grobowych. Najbardziej typowym elementem wyposażenia zmarłych są naczynia ceramiczne. Zwykle są to puchary dekorowane pod wylewem za pomocą dookolnych odcisków sznura. Tą charakterystyczną dekorację, od której pochodzi nazwa omawianej kultury, wykonywano poprzez owijanie sznurem szyjek naczyń po ulepieniu ich z gliny.

Szczególną cechą materiałów KCSz z lessów rzeszowsko-przemyskich są powszechne nawiązania oraz importy gotowych wyrobów od społeczności zajmujących obszary Europy Wschodniej. Dla grobów niszowych młodszego etapu KCSz z ziemi jarosławskiej typowe są naczynia z charakterystyczną dekoracją odciskaną w formie jodełki, która nawiązuje do materiałów tzw. kultury środkowodnieprzańskiej zajmującej tereny centralnej Ukrainy. Takie zdobienie widzimy na obu prezentowanych naczyniach pochodzących z cmentarzyska KCSz w Świętym, stan. 11.

Literatura:

Olszewski A., Włodarczak P. 2018. Święte 11: Cemetery of the Corded Ware Culture [w: ] A. Kośko (red.) Podolia as a cultural contact area in the 4th-2rd millennium BC (= Baltic-Pontic Studies 23), Poznań, 7-68.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt