Naczynie szerokootworowe z ostrym dnem

Święte, gm. Radymno, stan. 11

Późny neolit, ok. 2 500-2 400 p.n.e. (kultura grobów jamowych)

Glina, lepienie w ręku, przecieranie, nacinanie

Wys. 19,9 cm, średn. wylewu 18 cm, najw. wydętość brzuśca 19,9 cm

MJ-D 382, W/45/Sw11

Badania wykopaliskowe na stanowisku 11 w miejscowości Święte zostały przeprowadzone w 2010 roku w związku z planowaną w tym miejscu budową autostrady A4. Stanowisko było badane łącznie z przylegającym do niego stanowiskiem 25 w Sośnicy. W wyniku prac ujawniono pozostałości osiedla i cmentarzysko z okresu środkowego neolitu (ok. 3 700-3 300 p. n. e.), cmentarzysko z późnego neolitu (ok. 2 600-2 300 p. n. e.), a także osady z epoki brązu i okresu wpływów rzymskich i pozostałości walk z okresu I wojny światowej.

Omawiany zabytek należy łączyć z etapem wykorzystania przestrzeni stanowiska w połowie III tysiąclecia p. n. e., kiedy funkcjonowało tu niewielkie cmentarzysko społeczności kultury ceramiki sznurowej, składające się z 11 grobów.

Unikatowe naczynie z ostrym dnem nie stanowiło wyposażenia żadnego z grobów odkrytych na stanowisku. Co więcej, nie zostało ono wykonane w tradycji użytkujących cmentarzysko społeczności kultury ceramiki sznurowej. Zamiast tego, omawiany zabytek odpowiada wzorcom typowym dla kultury grobów jamowych – koczowników i pasterzy zajmujących obszary stepów na północnych wybrzeżach Morza Czarnego i Kaspijskiego. Naczynie ze Świętego reprezentuje formę spotykaną na obszarach lasostepu w dorzeczu środkowego Dniepru.

Nie mniej interesujący, niż samo znalezisko, jest także kontekst, w którym zostało ono zidentyfikowane. Naczynie zalegało w pozycji do góry dnem w górnej części zawalonego grobu niszowego kultury ceramiki sznurowej nr 1149B. Nietypowa pozycja naczynia każe przypuszczać, że stanowiło ono pozostałość tryzny – rytualnego pokarmu przeznaczonego dla zmarłego. Tego typu praktyki są rzadkie na cmentarzyskach kultury ceramiki sznurowej, spotyka się je o wiele częściej w otoczeniu grobów kultury jamowej.

Wyjątkowe naczynie z cmentarzyska na stanowisku 11 w Świętym wpisuje się w liczne nawiązania wschodnie wyróżniane w materiałach kultury ceramiki sznurowej z Polski południowo-wschodniej. Zwykle te kontakty ze społecznościami bytującymi na terenach dzisiejszej Ukrainy ograniczają się do pewnych zapożyczeń, jeśli chodzi o zdobienie i technologię naczyń ceramicznych, podobieństwo niektórych elementów obrzędowości pogrzebowej lub obecność importowanych wyrobów zbytkowych (miedziane topory). W przeciwieństwie do innych znalezisk, omawiany zabytek ze Świętego nie prezentuje nawiązań do wschodnich cech stylistycznych ceramiki, ale stanowi bezpośredni import z tamtych obszarów. Pod tym względem, jest to pierwsze – i jak dotąd jedyne – takie naczynie odkryte na terenie Polski.

Literatura:

A. Olszewski, P. Włodarczak, 2018, Święte 11: Cemetery of the Corded Ware Culture; Baltic-Pontic Studies, t. 23, 7-68.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt