Półwytwór siekiery krzemiennej

Jarosław, okolice

Neolit środkowy lub późny (poł. IV-III tys. p.n.e.)

Krzemień wołyński, technika łupania

Dł. 19,8 cm, szer. 7,1 cm, szer. ostrza 6,8 cm, szer. obucha 4,9 cm, gr. 5 cm

MJ-A 45

Aż do okresu wczesnej epoki brązu, podstawę repertuaru narzędziowego społeczności zajmujących tereny ziemi jarosławskiej stanowiły wyroby wykonywane z kamienia. Kluczowym surowcem do produkcji ostrz noży, sierpów czy grotów strzał był krzemień – rodzaj skały osadowej, którą można obrabiać za pomocą techniki łupania. Otrzymane wióry i odłupki charakteryzują się ostrymi krawędziami, nadają się więc doskonale do cięcia czy strugania.

W najstarszym okresie dziejów człowieka, narzędzia krzemienne wykonywano na własny użytek, w obrębie obozowisk czy osiedli. Dopiero okres środkowego i późnego neolitu to czas ścisłej specjalizacji tej gałęzi produkcji. Narzędzia krzemienne, wykonywane przez zawodowych rzemieślników – krzemieniarzy – trafiały na osiedla w postaci gotowych wyrobów. Użytkownicy wyrobów ograniczali się do wykonywania ich drobnych napraw czy wymiany ich opraw (trzonków).

Omawiany zabytek to półwytwór – czyli niedokończona siekiera krzemienna. Takie wyroby wykonywano w obrębie pracowni krzemieniarskich, które zwykle zlokalizowane były w pobliżu złóż krzemienia. Obiekt ze zbiorów jarosławskiego Muzeum został wykonany z krzemienia wołyńskiego, co wskazuje na jego wschodnie pochodzenie. Dokładne miejsce odkrycia zabytku nie jest znane; można jednak spodziewać się, że miało to miejsce w okolicach Jarosławia. Prawdopodobnie osoba, która sprowadziła półwytwór siekiery aż z zachodniej Ukrainy, z nieznanych przyczyn nie zdecydowała się na dokończenie procesu produkcyjnego poprzez uformowanie obucha, ścianek i ostrza oraz zeszlifowanie części tnących narzędzia.

Nie dysponujemy informacjami dotyczącymi miejsca i dokładnych okoliczności znalezienia przedmiotu, dlatego bardzo trudno jest go dokładnie wydatować. Siekiery krzemienne pojawiły się na obszarach ziemi jarosławskiej w okresie środkowego neolitu. Najstarsze plemiona, które użytkowały tego typu narzędzia, to społeczności kultury pucharów lejkowatych (ok. 3 700 – 2 900 p. n. e.). Te grupy ludności praktykowały szeroko akcje odlesiania terenów w celu poszerzenia areału pól uprawnych. Siekiery krzemienne stanowiły podstawowe narzędzia wykorzystywane do ścinania drzew i dalszej obróbki drewna. Siekiery znalazły się także w repertuarze narzędziowym kolejnych społeczności, jakie pojawiły się w naszym regionie w początkach IV tysiąclecia p. n. e. – kultury amfor kulistych oraz ceramiki sznurowej. Siekiery, chociaż o nieco innej formie, użytkowane były również przez plemiona kultury mierzanowickiej we wczesnej epoce brązu. Dla przedstawicieli tych młodszych kultur, siekiery pełniły nie tylko funkcję narzędzi, ale i broni. Wykorzystanie krzemiennych siekier do walki dokumentują ślady przemocy stwierdzone na szczątkach z wielu grobów późnego neolitu i wczesnej epoki brązu.