Przekłuwacz (1), rylec (2) i drapacze krzemienne (3)

Chotyniec, gm. Radymno, stan. 19; Pełkinie, gm. Jarosław; Święte, gm. Radymno, stan. 11; Węgierka, gm. Roźwienica; Wólka Pełkińska, gm. Jarosław,

Neolit, ok. 3 700- 3 000 p.n.e. (kultura pucharów lejkowatych)

Krzemień wołyński, technika łupania, retusz

Dł. 3,6-6,3 cm, szer. 2,3-4,1 cm, gr. 0,4,-0,9 cm

MJ-D 382, W/53/Sw11 (1), MJ-D 385, W/26/Ch19, MJ-A 25 (2), MJ-A 26, MJ-A 56, MJ-A 80, MJ-A 81, MJ-A 83

Aż do okresu wczesnej epoki brązu, podstawę repertuaru narzędziowego społeczności zajmujących tereny ziemi jarosławskiej stanowiły wyroby wykonywane z kamienia. Kluczowym surowcem do produkcji ostrz noży, sierpów czy grotów strzał był krzemień – rodzaj skały osadowej, którą można obrabiać za pomocą techniki łupania. Otrzymane wióry i odłupki charakteryzują się ostrymi krawędziami, nadają się więc doskonale do cięcia czy strugania.

W najstarszym okresie dziejów człowieka, narzędzia krzemienne wykonywano na własny użytek, w obrębie obozowisk czy osiedli. Dopiero okres środkowego i późnego neolitu to czas ścisłej specjalizacji tej gałęzi produkcji. Narzędzia krzemienne, wykonywane przez zawodowych rzemieślników – krzemieniarzy – trafiały na osiedla w postaci gotowych wyrobów. Użytkownicy wyrobów ograniczali się do wykonywania ich drobnych napraw czy wymiany ich opraw (trzonków).

Prezentowane wiórowce krzemienne należy zaliczyć do tej drugiej kategorii wyrobów. Wykonywane z doskonałej jakości krzemienia wołyńskiego (z zachodniej Ukrainy) i czekoladowego (z obszaru Jury Krakowsko-Częstochowskiej) służyły przede wszystkim jako ostrza noży. Pierwotną funkcję tego typu przedmiotów przybliżają tzw. badania traseologiczne - analizy mikroskopowych śladów użytkowania.

Takie badania zostały przeprowadzone dla zbioru 11 zabytków krzemiennych odkrytych na osiedlu kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 19 w Chotyńcu, które prezentowane są na wystawie. Autorką tej analizy jest Bernadeta Kufel-Diakowska.

Na kilku wyrobach (łuszczeń, 2 wióry retuszowane, przepalony fragment drapacza) nie udało się stwierdzić mikrośladów. Trudno jednoznacznie zinterpretować ślady stwierdzone na krawędzi pracującej zgrzebła oraz jednego z wiórowców obubocznych. Delikatne, „tłustawe” wyświecenia widoczne na jednej z krawędzi mogły powstać w wyniku trzymania narzędzia podczas pracy lub przenoszenia go w skórzanej sakwie. Z kolei drapacz wachlarzowaty z krzemienia narzutowego służył jako skrobacz do świeżej skóry. W przypadku tego naczynia zachowały się również ślady oprawy. Jeden z wiórowców z krzemienia wołyńskiego służył jako do cięcia skóry, zaś drugi – jako nóż uniwersalny do cięcia skóry i roślin. Oprawa obu narzędzi znajdowała się na długiej krawędzi, przeciwległej do krawędzi pracującej. Ostatni z wiórowców, wykonany z krzemienia narzutowego, był wykorzystywany prawdopodobnie jako przekłuwacz do skóry. Z kolei fragment wióra retuszowanego z krzemienia narzutowego nosi ślady kontaktu z mięsem. Nie jest wykluczone, że zabytek mógł służyć jako grot.

Wyniki badań ukazują szereg zastosowań wyrobów krzemiennych użytkowanych przez społeczności kultury pucharów lejkowatych. Te grupy ludności praktykowały szeroko rozwiniętą gospodarkę rolniczą z wykorzystaniem wynalazku pługa ciągniętego przez woły. W strefach, gdzie nie występowały żyzne gleby, do których należy zaliczyć i położone na żwirowo-piaszczystym podłożu stanowisko 19 w Chotyńcu, większą rolę w gospodarce mogła odgrywać hodowla. Wpisuje się to w wyniki analiz mikroskopowych zbioru zabytków krzemiennych z osiedla KPL, z których większość była prawdopodobnie użytkowana do obróbki skóry i mięsa hodowanych zwierząt.

Zabytki niepublikowane

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt