Pierścień

Łowce, gm. Chłopice, stan. 4

Wczesne średniowiecze, XI-XII w.

Srebro; kucie, gięcie

Średn. 2,88 cm, gr. drutu 0,33 cm

MJ-A 484

W 1987 roku podczas prac ziemnych związanych z kopaniem fundamentów pod nową piwnicę na terenie przysiółka Podgaj wsi Łowce w gminie Chłopice natrafiono przypadkowo na szczątki ludzkie. Miejsce, gdzie dokonano odkrycia, jest położone na kulminacji cypla, wznoszącego się ponad doliną potoku Łęg Rokietnicki. Po otrzymaniu wiadomości o znalezisku na miejscu zjawili się archeolodzy Joanna Kociuba z Muzeum w Jarosławiu oraz Andrzej Koperski z Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Przeprowadzona przez nich wizja lokalna wykazała, że mamy tu do czynienia z pozostałościami cmentarza z okresu wczesnego średniowiecza.

Na stanowisku 4 w Łowcach odkryto 2 groby ludzkie. W obu przypadkach zmarłych złożono w pozycji wyprostowanej na plecach, prawdopodobnie z rękami wyciągniętymi wzdłuż ciała, z głowami skierowanymi na zachód. Na jednym z palców lewej dłoni osoby pochowanej w pierwszym grobie znajdował się opisywany prosty pierścień z srebrnego drutu (MJ-A 484). Drugi z grobów był położony w prostej linii na wschód od grobu 1, przy czym nogi zmarłego z grobu 2 miały dochodzić do czaszki poprzedniego szkieletu. Po prawej stronie czaszki osoby złożonej do grobu 2 znaleziono tzw. kabłączek skroniowy (MJ-A 485) – niewielką ozdobę przypinaną do czepca lub przepaski zakładanej na czoło.

Na podstawie analizy stylistycznej odkrytych przedmiotów można datować odkryte groby na okres od 2. połowy XI do początku XII wieku. Zwraca uwagę odkryty kabłączek skroniowy –niezwykle charakterystyczna wczesnośredniowieczna słowiańska ozdoba kobieca. Fakt znalezienia przedmiotu w grobie 2 wskazuje, że pochowany tam zmarły był płci żeńskiej.

Według relacji okolicznych mieszkańców zebranych przez Joannę Kociubę i Andrzeja Koperskiego, na szczątki ludzkie natrafiano przypadkowo podczas różnych prac ziemnych w odległości 15-25 m od odkrytych grobów. Nie ulega więc wątpliwości, że stanowiły one część większej nekropoli. Regularny układ grobów świadczy o tym, że możemy mieć tu do czynienia z tzw. cmentarzyskiem rzędowym – czyli takim, w którym kolejne groby ludzkie układają się w rzędy. Takie nekropole są bardzo typowe dla pierwszych wieków po przyjęciu chrześcijaństwa wśród Słowian. W Polsce południowo-wschodniej pojawiają się w wieku XI, kiedy silniejszy wpływ kościoła wymusił porzucenie wcześniejszych zwyczajów pogrzebowych. Cmentarzyska rzędowe zakładano zarówno w pobliżu kościołów (tzw. cmentarze przykościelne), jak i w miejscach od nich oddalonych (cmentarze pozakościelne). Zmarłych wkładano do grobów w trumnach lub owiniętych w całuny. Ze względu na specyfikę badań wykopaliskowych, zwykle nie ma informacji, w jaki sposób groby były oznaczane na powierzchni ziemi.

Cechą, jaka powtarza się na wielu nekropolach rzędowych z okresu wczesnego średniowiecza, są stosunkowo bogate dary grobowe, na które mogły składać się zestawy ozdób, części stroju czy też gliniane naczynia, w których mogło znajdować się pożywienie dla zmarłego. Tak wyposażane groby odkryto między innymi na cmentarzysku rzędowym użytkowanym pomiędzy XI a XIII wiekiem, który został odkryty w Boratynie koło Jarosławia. Wśród nielicznych nekropoli z tego okresu odkrytych na terenie województwa podkarpackiego warto wymienić jeszcze cmentarzyska Haczowa, pow. brzozowski, Sanoka, Walawy i Żurawicy w powiecie przemyskim oraz liczne cmentarze odkryte na terenie Przemyśla.

Wydaje się, że cmentarzysko rzędowe odkryte w Łowcach należy zaliczyć do kategorii nekropoli pozakościelnych. W porównaniu do pozostałych cmentarzysk datowanych na ten sam okres, zwraca uwagę stosunkowo ubogie wyposażenie zmarłych, ograniczające się do pojedynczych ozdób (kabłączek skroniowy, pierścień). Nie można wykluczyć, że taki stan rzeczy może być wypadkową przypadkowego charakteru odkrycia grobów, podczas którego mogło dojść do zniszczenia lub przeoczenia pozostałych darów grobowych.

Literatura:

A. Koperski, J. Kociuba, Dwa wczesnośredniowieczne groby szkieletowe w Łowcach gm. Chłopice woj. przemyskie, „Rocznik Przemyski”, t. 29-30, 1994, s. 87-91.

Tekst: Marcin Burghardt