Składanka dwóch świeżaków (odłupków powstających podczas naprawy rdzeni krzemiennych)

Święte, gm. Radymno, stan. 9

Paleolit schyłkowy, ok. 13 300 p.n.e. (kultura epigrawecka)

Krzemień wołyński, technika łupania

Dł. 4,9 cm, szer. 6,8 cm, gr. 2,1 cm

Zbiory Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego

Wióry krzemienne

Święte, gm. Radymno, stan. 9

Paleolit schyłkowy, ok. 13 300 p.n.e. (kultura epigrawecka)

Krzemień wołyński, technika łupania

Dł. 2,0-5,3 cm, szer. 1,1-2,6 cm, gr. 0,3-0,7 cm

Zbiory Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego

Odkryte w miejscowości Święte niewielkie obozowisko ze schyłkowego paleolitu (ok. 15-16 tysięcy lat temu) to najstarsze dobrze wydatowane ślady działalności człowieka na terenie ziemi jarosławskiej. W 2013 i 2017 roku badania wykopaliskowe prowadzili tu archeolodzy z Uniwersytetu Rzeszowskiego: Marta Połtowicz-Bobak i Dariusz Bobak. Wszystkie z odkrytych tu 446 wyrobów krzemiennych wykonano z krzemienia wołyńskiego.

Stanowisko zlokalizowane jest w rejonie krawędzi wysokiej terasy nadzalewowej rzeki San. Jak wykazały specjalistyczne analizy palinologiczne (pyłków roślin), w momencie, kiedy łowcy z epoki lodowcowej pojawili się w Świętym, okolice stanowiska porastała roślinność stepowa i trawiasta. Gdzieniegdzie trafiały się niewielkie kępy drzew, takich jak sosny, brzozy, olchy, wierzby i dęby.

Podczas badań archeologicznych odsłonięto pozostałości tzw. krzemienicy – zwartego skupiska wyrobów krzemiennych. Skład uzyskanego zbioru zabytków świadczy, że stanowisko należy interpretować jako obozowisko, w którym prehistoryczni łowcy przygotowywali się do polowania, a ściślej – wykonywali potrzebne narzędzia krzemienne wykorzystywane jako ostrza broni łowieckiej (strzał, oszczepów). Z tego względu, niemal wszystkie wyroby odkryte w Świętym mają charakter odrzuconych półproduktów (wióry krzemienne) czy też odpadków produkcyjnych (tzw. świeżaki i odnawiaki – odłupki powstające podczas naprawy rdzeni krzemiennych, wykorzystywanych do produkcji narzędzi techniką łupania).

Obozowisko łowieckie w Świętym było użytkowane przez przedstawicieli tzw. kultury epigraweckiej, którzy przybyli tu z terenów dzisiejszej Ukrainy, prawdopodobnie wykorzystując przejścia przez kotliny karpackie. O wschodnim pochodzeniu myśliwych z późnej epoki lodowcowej świadczy surowiec, z którego wykonano wszystkie zabytki odkryte na stanowisku – krzemień wołyński. Najbliższe złoża tego surowca znajdują się w odległości około 250 kilometrów od Świętego, w wychodniach na brzegach rzeki Dniestr. Nie ulega raczej wątpliwości, iż głównym celem tej wędrówki było polowanie – być może na dzikie konie i renifery, których stada żyły na terenach dzisiejszej Polski w okresie schyłkowej epoki lodowcowej.

W dobie schyłkowego paleolitu na terenach Polski południowo-wschodniej można było spotkać również myśliwych reprezentujących tzw. kulturę magdaleńską, która wykształciła się na obszarach dzisiejszej Hiszpanii i Francji. Aż do odkrycia epigraweckiego obozowiska w Świętym w środowisku badaczy panowało przekonanie, że łowcy magdaleńscy stanowili jedyną grupę ludności penetrujących te obszary u schyłku epoki lodowcowej. Materiały ze Świętego wskazują, że 15-16 tysięcy lat temu ziemia jarosławska znajdowała się na styku terenów łowieckich dwóch zupełnie odmiennych społeczności – wędrujących tu z Europy wschodniej epigraweckich myśliwych oraz łowców magdaleńskich, którzy reprezentowali tradycje kulturowe zachodniej Europy.

Literatura:

Łanczont M., Połtowicz-Bobak M., Bobak D., Mroczek P., Nowak A., Komar M., Standzikowski K., 2021, On the edge of eastern and western culture zones in the early Late Pleistocene. Święte 9 – A new epigravettian site in the south-east of Poland, Quaternary International, t. 587–588 (20.06.2021), s. 172-188.