Przęśliki szpulowate (1, 4), w kształcie miniaturowego naczynia (2) i wycięty ze ścianki naczynia (3)

Hruszowice, pow. przemyski, stan. 2

Poł. VII – V w. p.n.e.

Glina, lepienie w ręku

1, 4. wys. 2,2 i 2,4 cm, średn. 2,3 i 3 cm; 2. wys. 3 cm, śr. 2,2 cm; 3. wys. 1,4 cm, średn. 3,5 cm

MJ-D 423, W/19/HG2 (1), W/185/H (4), W/213/H (2), W/917/H (3)

Zachowana do dziś kolekcja przęślików i innych drobnych wyrobów glinianych (krążki, szpulki) stanowi świadectwo rozwiniętej wytwórczości tkackiej, jaką parali się mieszkańcy osiedli scytyjskiego kręgu kulturowego, zamieszkujący osiedla otwarte otaczające grodzisko w Chotyńcu. Przęśliki, czyli niewielkie ciężarki z otworem, stanowiły rodzaj koła zamachowego wrzeciona - drewnianego trzonka służącego do ręcznego nawijania (przędzenia) włókien. Miały one za zadanie zwiększenie bezwładności oraz zapobieganie zsuwaniu się nici nawiniętych na wrzecionie.

Przęśliki wykonywano z różnych materiałów, najczęściej z gliny. Eksperymenty archeologiczne przeprowadzone na różnych przęślikach, wykazały, że takie ich cechy jak waga, rozmiar i kształt zależą od jakości i grubości przędzonej nici. Tym samym przekładają się one na jakość tkanych materiałów. Nie mniej ważnym czynnikiem mającym wpływ na rodzaj używanych przęślików jest pochodzenie surowca. Dzięki przeprowadzonym eksperymentom wiadomo, że do materiałów odzwierzęcych, np. wełny, używano mniejszych i lżejszych przęślików. Wskazuje się tu często na okazy o wadze wynoszącej nie więcej niż 35 g i średnicy nie przekraczającej wartości 5 cm, co odpowiada charakterystyce przęślików odkrytych na osadzie scytyjskiego kręgu kulturowego w Hruszowicach, stan. 2. W przypadku materiałów roślinnych, np. lnu, używano przęślików większych i cięższych. Są to często zabytki o płaskich, płaskowypukłych lub soczewkowatych przekrojach.

Warto zwrócić uwagę na przęślik w kształcie miniaturowego naczynia (zabytek o numerze inwentarzowym W/213/H). Zabytki tego typu należą do jednej z bardziej charakterystycznych kategorii drobnych zabytków typowych dla ugrupowań ze strefy leśnostepowej. Na tych terenach zabytki zbliżonej formy przybierające postać miniaturowych profilowanych naczyń wazowatych, znane są z materiałów łączonych z kulturą późnoczarnoleską w jej środkowodniestrzańskim wariancie oraz kulturą Cozia-Saharna z międzyrzecza Dniestru, Prutu i Seretu. Z ugrupowaniami ze strefy leśnostepowej, łączyć można również inny typ przęślików odkrytych w Hruszowicach. Są nimi okazy stożkowatej formy o ściętym wierzchołku i lekko wklęsłych bokach, przez co cały zabytek przybiera kształt szpulowaty (zabytki o numerach inwentarzowych W/19/HG2 i W/185/H). Nieliczne egzemplarze tej formy znane są m.in. ze stanowisk wspomnianej już kultury Cozia-Saharna oraz leśno-stepowego wariantu kultury scytyjskiej. Obecność pojedynczych okazów szpulowatych odnotowano również w środowisku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej.

Literatura:

J. Adamik-Proksa, M. Burghardt, E. Ocadryga-Tokarczyk, W. Rajpold, T. Tokarczyk 2022, Osada spółczesności scytyjskiego kręgu kulturowego w Hruszowicach, stan. 2, jako element tzw. aglomeracji chotynieckiej, Rzeszów.

Tekst: Marcin Burghardt