Szpulki, tzw. katuszki

Hruszowice, pow. przemyski, stan. 2

VII-VI w. p.n.e.

Glina, lepienie w ręku

Wys. 3,6-3,8 cm, średn. 2-3 cm

MJ-D 423, W/14/HG2, W/668/H

Pod koniec VII w. p.n.e. we wschodniej części ziemi jarosławskiej osiedliły się przybyłe tu ze wschodu grupy ludności o scytyjskim modelu kulturowym. Społeczności te były związane ze Scytami, czyli irańskim ludem koczowniczym wywodzącym się z głębi Azji, wzmiankowanymi m. in. w Biblii i dziełach historyków ze starożytnej Grecji.

Centralnym elementem tego mikroregionu było potężne grodzisko (czyli osiedle obronne otoczone wałami) w Chotyńcu, dookoła którego istniał szereg osad otwartych, czyli pozbawionych umocnień. Należy do nich osiedle odkryte na stanowisku 2 w Hruszowicach w pow. przemyskim, z którego pochodzą opisywane zabytki. Zgrupowanie to, będące najdalej na północny-zachód wysuniętą enklawą świata scytyjskiego, określone zostało mianem „aglomeracji chotynieckiej”.

Gliniane szpulki – katuszki należą do jednej z bardziej charakterystycznych kategorii drobnych zabytków typowych dla ugrupowań ze strefy leśnostepowej. Pierwsze przedmioty tego typu pojawiają się już w okresie przedscytyjskim. Najliczniej spotykane są one w materiałach osadowych związanych z leśnostepowym wariantem kultury scytyjskiej. Ponadto katuszki wystąpiły również na innych stanowiskach związanych z leśnostepowym wariantem kultury scytyjskiej z najbliższej okolicy stanowiska 2 w Hruszowicach, a także na osadzie tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Grabowcu, stan. 1.

Funkcja glinianych szpulek, tzw. katuszek znajdowanych w materiałach związanych ze scytyjskim kręgiem kulturowym nie jest do końca rozpoznana. Zdaniem części badaczy mogły one mieć utylitarny cel, czyli służyć do nawijania nici lub być używane w tkaniu jako lekkie ciężarki. Ten kierunek interpretacji poświadczają również przeprowadzone eksperymenty archeologiczne. Według innej koncepcji, katuszki łączyć należy ze sferą kultową.

Literatura:

J. Adamik-Proksa, M. Burghardt, E. Ocadryga-Tokarczyk, W. Rajpold, T. Tokarczyk 2022, Osada spółczesności scytyjskiego kręgu kulturowego w Hruszowicach, stan. 2, jako element tzw. aglomeracji chotynieckiej, Rzeszów.

Tekst: Marcin Burghardt