Profilowane czerpaki zdobione w strefie załomu brzuśca

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1200-800 p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

1. wys. 6 cm, średn. wylewu 7 cm, średn. dna 4,5 cm; 2. wys. 6,4 cm, średn. wylewu 8,2 cm, średn. dna 5,8 cm

MJ-A 146 (1), 182 (2)

Prezentowane czerpaki zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego.

Wszystkie prezentowane czerpaki zostały odkryte w grobach ludzkich, gdzie z reguły pełniły funkcję przystawek. Naczynia datowane są na okres 1200-800 p.n.e., czyli na inicjalną fazę tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Oznacza to, że groby, w wyposażeniu których wystąpiły takie zabytki, należą do najstarszych na cmentarzysku.

Warto zwrócić uwagę na czerpak o numerze inwentarzowym MJ-A 154, który pochodzi z grobu nr 140. Była to owalna w zarysie poziomym jama o przekroju nieckowatym, wewnątrz której zdeponowano cztery naczynia i pięć narzędzi lub odłupków krzemiennych. W skład tego pierwszego zbioru, poza zaprezentowanym już czerpakiem, wchodziło również inne podobne naczynie w typie kubka/czerpaka oraz łagodnie profilowany garnek i misa półkulista.

Literatura:

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa