Zdobione czerpaki profilowane

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1200-800 p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

1. wys. 8 cm, średn. wylewu 12 cm, średn. dna 5 cm; 2. wys. 8 cm, średn. wylewu 13 cm, średn. dna 4 cm; 3. wys. 8 cm, średn. wylewu 14,5 cm, średn. dna 6 cm; 4. wys. 6,6 cm, średn. wylewu 9,6 cm, średn. dna 4 cm

MJ-A 154 (4), 209 (3), 210 (1), 232 (2)

Prezentowane czerpaki zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego.

Wszystkie prezentowane czerpaki zostały odkryte w grobach ludzkich, gdzie z reguły pełniły funkcję przystawek. Naczynia datowane są na okres 1200-800 p.n.e., czyli na inicjalną fazę tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Oznacza to, że groby, w wyposażeniu których wystąpiły takie zabytki, należą do najstarszych na cmentarzysku.

Warto zwrócić uwagę na czerpak o numerze inwentarzowym MJ-A 154, która pochodzi z grobu nr 104. Obiekt miał formę jamy o owalnym rzucie poziomym, nieckowatym profilu i ciemnoszarym wypełnisku. Jej zarys pojawił się na głębokości 50 cm. Na dnie tej jamy, w samym jej centrum uchwycono ślad po drewnianym słupie. Wewnątrz grobu, poza prezentowanym czerpakiem, wystąpiło również dziewięć innych naczyń. Były to dwa garnki esowate, bogato dekorowana waza, cztery misy (w tym jedną zdobioną guzkami) oraz dwa kubki (w tym jeden ze zdobionym uchem). Niektóre z tych naczyń były przewrócone. Ani w jamie grobowej, ani też we wnętrzu żadnego z naczyń nie stwierdzono przepalonych kości ludzkich. Z tego względu obiekt został określony jako tzw. grób symboliczny. W literaturze dominuje pogląd, że takie obiekty to groby osób zaginionych w nieznanych okolicznościach. Na cmentarzyskach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej groby bez pochówków zdarzają się bardzo rzadko. Oprócz Paluchów, stan. 1, ich obecność zarejestrowano m.in. w Trzęsówce, stan. 1, Furmanach, stan. 1 i Bachórzu-Chodorówce, stan. 1.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa