Naczynia z grobu kultury trzcinieckiej – bogato dekorowany poziomymi, pionowymi i ukośnymi żłobkami kubek(1), waza zdobiona poziomymi liniami rytymi i ukośnymi żłobkami (2) oraz niezdobione naczynko wazowate (3)

Jarosław, stan. 65/71, Plac Św. Michała

Epoka brązu, XVII w p.n.e. (kultura trzciniecka)

Glina, lepienie w ręku

1. wys. 14 cm, średn. wylewu 18 cm, średn. dna 7,5 cm; 2. wys. 13 cm, średn. wylewu 14 cm, średn. dna 6,5 cm; 3. wys. 8 cm, średn. wylewu 9 cm, średn. dna 4,5 cm

MJ-A

Prezentowane naczynia odkryte zostały w 1996 r. podczas badań archeologicznych na placu Świętego Michała w Jarosławiu, prowadzonych przy fundamentach północnej ściany nawy (wykop nr 2/96) nieistniejącej kolegiaty pw. Wszystkich Świętych. Przy odsłanianiu fundamentu filaru kościelnego chóru, znajdującego się w północnej części nawy głównej, natrafiono na warstwę intensywnie czarnej ziemi. Podczas jej eksploracji, na głębokość 180 cm odsłonięto zarys prostokątnej konstrukcji z drewnianych belek usytuowanej na cienkiej warstwie polepy (gliny konstrukcyjnej). Trzy naczynia, którym towarzyszyła drobna tarczka spiralna z brązu, znajdowały się w skupisku przy jednej ze ścian omawianej struktury.

Zadokumentowana na placu Świętego Michała konstrukcja drewniana to najprawdopodobniej pozostałości grobu ludności tzw. kultury trzcinieckiej z XVII w. p.n.e. Na obszarze Polski południowo-wschodniej takie obiekty nie należą do zbyt licznych. Dotychczas odkryto tu jedynie 9 cmentarzysk tej jednostki.

Groby kultury trzcinieckiej charakteryzuje duża różnorodność w zakresie stosowanych praktyk grzebalnych. Zły stan zachowania obiektu z Jarosławia utrudnia rekonstrukcję jego formy. Niestety, nie przetrwały do współczesności również pozostałości pochówku zmarłego (lub zmarłych). Wiemy jednak, że ludność tej kultury chowała swoich zmarłych zarówno w obrządku szkieletowym, jak i ciałopalnym. Znane są również przypadki pochówków cząstkowych i symbolicznych oraz rytuał podpalenia konstrukcji drewnianej w typie „dom zmarłych” już po złożeniu w jej obrębie ciał. Groby z konstrukcjami drewnianymi były z reguły przykrywane ziemnymi nasypami (tzw. kurhanami), co oznacza, że ponad 3 500 lat temu w miejscu dzisiejszej jarosławskiej starówki mogło znajdować się cmentarzysko z kopcami grzebalnymi.

Zmarłych z reguły wyposażano w różnego rodzaju „dary” grobowe, najczęściej była to ceramika. Wśród wyrobów składanych w grobach kultury trzcinieckiej szczególne miejsce zajmują łagodnie profilowane wazy zdobione na szyi poziomymi żłobkami oraz ukośnymi kanelurami na brzuścu. Naczynia te są charakterystyczne dla najstarszych grobów tej kultury, datowanych głównie na XVII w p.n.e. Uważa się ponadto, że stylistyka niektórych z nich jest efektem inspiracji z południa (kultura Otomani) lub południowego-wschodu (kultura komarowska). Uwaga ta dotyczy przede wszystkim okazów zdobionych tzw. kanelurami (głębokimi wyżłobieniami). Do tej stylistyki należy zaliczyć prezentowany kubek oraz wazę.

Warto wspomnieć jeszcze, iż podczas badań archeologicznych na placu Świętego Michała w 2008 roku odkryto jeszcze jeden zespół zabytków kultury trzcinieckiej: dwie brązowe bransolety oraz bogato zdobioną wazę, bardzo podobną do prezentowanych tu naczyń. Znaleziska te wskazują, iż pomiędzy XVII a XV w. p.n.e. w miejscu przyszłego kościoła wzniesiono cmentarzysko (kurhanowe?) tej kultury trzcinieckiej. W pewnej odległości od miejsca odkryć tych hipotetycznych grobów udokumentowano również osadę z tego okresu (Jarosław, stan. 158).

Bibliografia:

J. Kociuba 1998, Stanowisko kultury trzcinieckiej w Jarosławiu, woj. przemyskie. Rocznik Przemyski 34/4, 73-76.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa