Kolczyki (zausznice) gwoździowate o płasko-wypukłych tarczkach

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1; Sieniawa-Pigany, pow. przeworski, stan. 5

WEŻ, ok. 800-400/300 p.n.e. (TKŁ)

Brąz, odlew, kucie

Średn. tarczki: 1-2,4 cm; średn. trzpienia: 0,1-0,3 cm

MJ-A 197-199, 407-408

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego.

W grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej znajduje się przeróżne dary grobowe. Najczęściej jest to ceramika oraz ozdoby z brązu, znacznie rzadziej narzędzia lub broń. Wśród ozdób wyjątkowe miejsce zajmują kolczyki (zausznice) gwoździowate, zwane też „scytyjskimi”. Zabytki te datowane są na młodszy horyzont chronologiczny omawianej kultury, tj. w przedziale ok. 800-400/300 p.n.e.

Zausznice gwoździowate wywodzą się ze środowiska ugrupowań kręgu scytyjskiego strefy leśnostepowej, gdzie stanowią jeden z bardziej charakterystycznych rodzajów ozdób. Zausznice występują zazwyczaj w grobach kobiet, gdzie spotyka je się na ogół w kompletach (parach). Niekiedy pojedyncze zabytki tego typu towarzyszą również pochówkom męskim.

Zausznice gwoździowate spotykane są również w ugrupowaniach kulturowych, które pozostawały pod wpływem kręgu scytyjskiego. Jedną z takich jednostek jest tarnobrzeska kultura łużycka. Zausznice ze środowiska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, takie ja prezentowane egzemplarze z grobów cmentarzysk w Paluchach, stan. 1, oraz Piganach, stan. 5, odbiegają pewnymi szczegółami konstrukcyjnymi od scytyjskich pierwowzorów. Co ciekawe, na osadzie omawianego ugrupowania w miejscowości Zawada koło Połańca odkryto formę do produkcji tego typu ozdób, co wskazuje na ich miejscową produkcję.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Czopek 1996, Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa

S. Czopek 1999, Pradzieje Polski południowo-wschodniej.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.