Szpile z główką zwiniętą w spiralną tarczkę

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1, Nienowice, gm. Radymno, stan. 24

Epoka brązu i WEŻ, ok. 1300-400/300 p.n.e. (TKŁ)

Brąz, odlew, kucie, gięcie

Dł. 7,5-18 cm, średn. tarczki 2,5-3,13,4 cm

MJ-A 204, 235; MJ-D 365, W/218/N24

Szpile do spinania szat były ważnym elementem stroju w dobie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Sposób ich noszenia można zrekonstruować w oparciu o układ ozdób złożonych w grobach szkieletowych - tzn. w takich, do których złożono zmarłych niespalonych. Szpile znajdowane są zwykle w rejonie barku zmarłego, co świadczy o ich używaniu do spinania szaty wierzchniej. Dobrym przykładem tej sytuacji jest zabytek o numerze inwentarzowym nr MJ-A 235 z grobu nr 185 z cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, który leżał ponad lewym ramieniem zmarłego.

Szpile z główką zwiniętą w spiralną tarczkę stanowią popularną grupę części stroju, użytkowaną przez różne społeczności w dość szerokim przedziale czasu. Z tego względu, nie zawsze jest możliwe precyzyjne datowane takich znalezisk. Zwraca uwagę wspomniana szpila nr MJ-A 235 z Paluchów, na trzonku której widoczna jest dekoracja w formie rytych linii i kresek. Podobne wątki zdobnicze widnieją na niektórych bransoletach i naszyjnikach z najstarszych grobów kultury tarnobrzeskiej, co może określać wczesną pozycję prezentowanego zabytku. Na takie datowanie wskazują również inne elementy inwentarza grobu nr 185 oraz sam kontekst znaleziska - grób szkieletowy. Inhumacja jako forma grzebania zmarłych była bowiem stosowane wyłącznie na nekropolach bądź w ich częściach łączonych z inicjalnym etapem rozwoju kultury tarnobrzeskiej.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Czopek 1996, Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa