Fragment wykonanego na kole profilowanego kubka z uchem wystającym ponad krawędź

Nienowice, gm. Radymno, stan. 24

WEŻ, V – 1. poł. IV w. p.n.e. (kultura pomorska/Vekerzug)

Glina, toczenie na kole

Wys. 9,4 cm, średn. wylewu 11 cm, średn. brzuśca 12,4 cm

MJ-D 365, W/293/N24

Opisywany przedmiot odkryty został na stanowisku nr 24 w Nienowicach podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2011 roku. W ich trakcie zbadano łącznie powierzchnię 55,75 ara, rejestrując 323 obiekty wziemne i ponad 18 684 zabytki ruchome. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych. Opisywany przedmiot, pochodzący z obiektu nr 121, wiązać można z horyzontem osadnictwa kultury pomorskiej. Wraz z wykonanymi z żółtego, niebieskiego i białego szkliwa paciorkami oczkowatymi należy on do grupy zabytków, które można łączyć ze strefą osadnictwa scyto-trackiego i inwentarzami kultury Vekerzug z terenów Kotliny Karpackiej. Poza opisywanym fragmentami mis analogicznej formy w Nienowicach natrafiono na fragmenty skorup wykonanych w tej samej technologii należące do innych typów morfologicznych (misy z brzegiem zagiętym do wewnątrz, fr. brzuśców i den nieokreślonych naczyń).

Tzw. „siwa” ceramika toczona na kole stanowi jedną z bardziej charakterystycznych kategorii zabytków z obszaru Polski południowo-wschodniej datowanych na wczesną epokę żelaza. W ramach tego okresu najczęściej pozycję chronologiczną umieszcza się w granicach V – 1. połowy IV w. p.n.e., aczkolwiek możliwe jest jej zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze datowanie. Wyłączając Nienowice, stan. 24, z terenu ziemi jarosławskiej fragmenty naczyń toczonych na kole znane są z osady kultury pomorskiej na stanowisku nr 158 w Jarosławiu oraz ze stanowisk łączonych z tarnobrzeską kulturą łużycką w Charatanach (stan. 33, osada), Łazach (stan. 30, cmentarzysko), Manasterzu (stan. 6, cmentarzysko) i Młynach (stan. 39, osada). Pojawienie się naczyń wykonanych w tego typu technologii najczęściej łączone jest z oddziaływaniami lub infiltracjami z kierunku południowego, tj. z Kotliny Karpackiej i obszarów przyległych. Na tych terenach „siwa” ceramika toczona na kole stanowi jeden z bardziej powszechnych elementów inwentarzy kultury Vekerzug. Nie można wykluczyć jednak, że naczynia toczone z Nienowic i innych stanowisk z ziemi jarosławskiej nie stanowią importów, a były wykonywane na miejscu według obcych wzorców i technologii. W takim układzie, byłaby to najstarsza ceramika wykonywana z użyciem koła garncarskiego w południowo-wschodniej Polsce (starsze są tylko amfory importowane z terenów Morza Czarnego z przełomu VII i VI w. p.n.e. odkryte w obrębie grodziska scytyjskiego kręgu kulturowego w Chotyńcu).

Literatura:

Czopek S. et al. 2018. Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Trybała – Zawiślak K. 2019. Wczesna epoka żelaza na terenie Polski południowo-wschodniej – dynamika zmian i relacje kulturowe. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Tekst: Marcin Burghardt