Fragment figurki tzw. wilka ogniowego

Nienowice, gm. Radymno, stan. 24

MOP, IV-III (i II?) w. p.n.e. (kultura jastorfska)

Glina, lepienie w ręku, wycinanie

Szer. 4,3 cm, zachowana wys. 4,3 cm

MJ-D 365, W/308/N24

Gliniane wilki ogniowe stanowią jeden z bardziej charakterystycznych elementów inwentarzy ceramicznych szeroko rozumianego kręgu jastorfskiego obejmującego tereny współczesnych północnych Niemiec, Danii i południowej Szwecji. Obecne były one również na terenach Rumunii i Mołdawii w inwentarzach kultury Poieneşti-Lukaševka, powstałej w wyniku migracji grup ludności germańskiej, wywodzącej się z kręgu jastorfskiego. Na terenach ziem polskich są one nieliczne, zaś ich obecność na tym obszarze łączy się ze wschodnią ekspansją ludności szeroko pojmowanego kręgu jastorfskiego.

Idea użytkowania wilków ogniowych wywodzi się od zjawiska rozpowszechnionego w świecie celtyckim, a zapożyczonego z tradycji greckiej, jakim było sytuowanie przy ogniskach glinianych figurek. Funkcja wilków ogniowych nie jest do końca jasna. Najczęściej interpretuje się je jako przedmioty o charakterze kultowym. Zauważa się jednocześnie, że mogły pełnić one również funkcje utylitarne.

Opisywany przedmioty odkryty zostały na stanowisku nr 24 w Nienowicach podczas przedinwestycyjnych badań archeologicznych wyprzedzających budowę autostrady A4 prowadzonych w 2011 roku. W ich trakcie zbadano łącznie powierzchnię 55,75 ara, rejestrując 323 obiekty wziemne i ponad 18 684 zabytki ruchome. Jest to stanowisko wielokulturowe, na którym można wyróżnić kilka horyzontów chronologicznych. Opisywany przedmiot odkryty został podczas eksploracji warstwy kulturowej i wiązać można go z horyzontem osadnictwa kultury pomorskiej z elementami jastorfskimi (włącznie z materiałami z młodszego okresu przedrzymskiego) przypadającym najpewniej na IV-III i być może II w. p.n.e.

Materiały kultury jastorfskiej z Nienowic to pierwsze źródła, które w sposób pewny można łączyć z tym ugrupowaniem kulturowym na naszych terenach. Znaleziska wypełniają lukę między innymi stanowiskami kultury jastorfskiej z terenu Polski a terytorium związanej z nią kultury Poieneşti-Lukaszewka z międzyrzecza środkowego Dniestru i Seretu. Tym samym, obecność materiałów kultury jastorfskiej w dolinie dolnego Sanu z można łączyć przemieszczeniami ludnościowymi, utożsamianymi ze znaną z pism antycznych wędrówką germańskich Bastarnów i Skirów z południowej Skandynawii do Naddniestrza.

Literatura:

Trybała – Zawiślak K. 2019. Wczesna epoka żelaza na terenie Polski południowo-wschodniej – dynamika zmian i relacje kulturowe. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Czopek S. et al. 2018. Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnohistorycznej ekumeny. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Tekst: Marcin Burghardt