Dzban z uchem w kształcie głowy barana (rekonstrukcja)

Pawłosiów, stan. 52

Neolit, ok. 3 500-3 300 p. n. e (kultura pucharów lejkowatych)

Glina, lepienie w ręku, odciskanie, rycie

Wys. 21,8 cm, wys. z uchem 25,4 cm, średn. wylewu 12,1 cm, najw. wydętość brzuśca 19,5 cm, średn. dna 6,6 cm

Oryginał w zbiorach IA UR

Fragment unikatowego dzbana z uchem w kształcie głowy barana został odkryty w 2010 roku podczas ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku 52 w Pawłosiowie. Prace poprzedzały budowę autostrady A4. W wyniku badań na stanowisku odsłonięto pozostałości średniej wielkości stabilnego osiedla kultury pucharów lejkowatych.

W środowisku kultury pucharów lejkowatych znaleziska podobnych naczyń należą do rzadkości. Specyficzna forma dzbana nawiązuje do dzbanów znanych przede wszystkim z terenów lessowych Małopolski i Lubelszczyzny oraz na Wołyniu.

Figurki i inne przedstawienia zwierząt na wyrobach kultury pucharów lejkowatych można ogólnie podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich tworzą podobizny pary wołów – zwierząt pociągowych, używanych do ciągnięcia pługów oraz wozów wyposażonych w koła. Oba te niezwykłe wynalazki rozpowszechniły się na ziemiach polskich właśnie za pośrednictwem plemion kultury pucharów lejkowatych. Drugim zwierzęciem, którego figurki można spotkać w materiałach omawianej kultury jest baran – zwierzę związane z kultem płodności i świata podziemnego, stanowiące integralną część kultury duchowej wielu społeczności rolniczych. Niezwykłe dzbany, rzadko odkrywane w obrębie osiedli kultury pucharów lejkowatych, mogły pełnić funkcje kultowe lub obrzędowe.

Znalezisko dzbana z uchem w kształcie głowy barana na osiedlu w Pawłosiowie w 2010 roku było niezwykłym zaskoczeniem. Aż do tamtego czasu, tereny Podkarpacia uważano raczej za peryferia osadnictwa kultury pucharów lejkowatych. Odkrycie pozostałości stabilnej osady, w obrębie której wystąpiło unikatowe naczynie o znaczeniu rytualnym, wskazuje na zupełnie inny charakter zajmowania tych terenów przez ludność omawianej kultury. Podczas badań wykopaliskowych poprzedzających budowę autostrady A4, na obszarach lessów podkarpackich odsłonięto bogate osiedla kultury pucharów lejkowatych, którym towarzyszyły cmentarzyska z monumentalnymi grobowcami bezkomorowymi. W ten sposób, obszary te, dotychczas opisywane jako skraj osadnictwa analizowanych społeczności, zaczęły być uważane za jedno z ich najważniejszych centrów.