Flasze z kryzą

Święte, gm. Radymno, stan. 11

Neolit, ok. 3 700- 3 000 p.n.e. (kultura pucharów lejkowatych)

Glina, lepienie w ręku

Wys. 9-6-11,7 cm, średn. wylewu 5,1-5,8 cm, najw. wydętość brzuśca 8,9-10,3 cm, średn. dna 3,9-4,1 cm

MJ-D 382, W/32a/Sw11, W/35a/Sw11, W/31a/Sw11

Tzw. flasze z kryzą to jeden z najbardziej charakterystycznych naczyń rytualnych społeczności kultury pucharów lejkowatych. Kształt zabytków tego typu przypomina odwróconą główkę maku. We wnętrzu flasz z kryzą odkrywane są pozostałości wywaru z maku – narkotyku używanego w odprawianych obrzędach.

O specjalnym przeznaczeniu omawianych naczyń świadczy również kontekst, w jakim są one odkrywane. Flasze z kryzą stanowią typowy element wyposażenia grobów przedstawicieli kultury pucharów lejkowatych. Prezentowane zabytki pochodzą z cmentarzyska tej kultury odkrytego na stanowisku 11 w miejscowości Święte w 2010 roku. Badania wykopaliskowe na stanowisku były prowadzone w związku z planowaną w tym miejscu budową autostrady A4.

Odkryte na stanowisku 11 w Świętym cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych składało się z 43 grobów ludzkich. Na cmentarzysku można wyróżnić 3 strefy: duże, centralne skupisko grobów, strefę północną z trzema rozproszonymi grobami, a także część południową, gdzie zidentyfikowano tylko jeden grób. W bliskiej odległości od cmentarzyska zidentyfikowano również pozostałości osiedla tej kultury. Materiały można datować ramowo na okres środkowego neolitu (ok. 3 700-3 300 p. n. e.).

Według rekonstrukcji Dariusza Króla i Aleksandry Sznajdrowskiej-Pondel, w obu strefach skrajnych cmentarzyska na stanowisku 11 w Świętym mogły pierwotnie znajdować się monumentalne grobowce w formie wydłużonych nasypów ziemnych o długości 40-50 m. Zewnętrzne ściany mogił były wyłożone drewnianymi palami. Nasypy oraz pozostałości fundamentów grobowców ze Świętego prawdopodobnie zostały zniszczone przez późniejszą działalność rolniczą.

Monumentalne mogiły kultury pucharów lejkowatych znane są tylko z kilku cmentarzysk na Podkarpaciu. Wszystkie jak dotąd znane takie stanowiska – Skołoszów, Pawłosiów, Szczytna i Święte – zlokalizowane sią w obrębie ziemi jarosławskiej. W pobliżu grobowców znajdują się większe skupiska grobów ludzkich, które prawdopodobnie nie były przykrywane nasypami ziemnymi. Z taką sytuacją prawdopodobnie mielibyśmy do czynienia również na stanowisku 11 w Świętym. Według rekonstrukcji, na cmentarzysku mogły znajdować się 2 grobowce bezkomorowe, w każdym z których pochowano jedną osobę.

Literatura:

Król D., Sznajdrowska-Pondel A. 2022. Insight into burial practices of the Eneolithic Funnel Beaker Culture in the Rzeszów Foothills and Lower San valley (northern Subcarpathia) [w:] M. Grygiel, P. Obst (red.), Walking among ancient trees. Studies in honour of Ryszard Grygiel and Peter Bogucki on the 45th anniversary of their research collaboration, Łódź, 430–439.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt