Ułamki czarek w kształcie wycinka ½ kuli dekorowanych liniami rytymi i dołkami

Cieszacin Wielki, gm. Pawłosiów, stan. 41, Jankowice, gm. Chłopice, stan. 9

Wczesny neolit, ok. 5 200-4 900/4 800 p.n.e. (kultura ceramiki wstęgowej rytej)

Glina, lepienie w ręku, rycie

MRP 3123, 1/201; IA UR, 86/2009, 143/2009

Rewolucja neolityczna, a więc przejście od mobilnego, łowiecko-zbierackiego trybu życia do rolniczej gospodarki osiadłej, jest uważana za jeden z najbardziej doniosłych procesów w dziejach ludzkości. W rzeczywistości „rewolucja” ta obejmowała szereg różnych zmian, które zachodziły, niezależnie od siebie, na wielu różnych obszarach (tzw. centrach neolityzacji) w ciągu co najmniej kilku tysięcy lat. Przemiany te często przedstawia się w postaci pakietu kulturowego, w skład którego wchodziła m.in. umiejętność uprawy roli i hodowli zwierząt, osiadły tryb życia, produkcja glinianych naczyń, tkactwo czy też wytwarzanie kamiennych narzędzi metodą gładzenia.

Najstarsze osadnictwo neolityczne na ziemiach polskich związane jest z grupami ludności tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej (w skrócie KCWR). Społeczności te wykształciły się w połowie VI tysiąclecia p.n.e. na podłożu starszych kultur neolitycznych, prawdopodobnie nie bez pewnego udziału plemion mezolitycznych. Około 5500–5400 p.n.e. grupy ludności KCWR wyruszyły z macierzystych obszarów zachodnich Węgier, Dolnej Austrii, Moraw i zachodniej Słowacji dalej na północ. Główne kierunki migracji przebiegały wzdłuż dolin dużych rzek: Dunaju, Wagu, Elby, Odry czy Wisły. Pierwsi przedstawiciele KCWR dotarli na tereny Polski południowo-wschodniej około 5350 p.n.e. z zachodu, z terenów Małopolski.

Ułamki naczyń glinianych KCWR, odkryte na osiedlach w Cieszacinie, stan. 41, i Jankowicach, stan. 9, należą do najstarszych naczyń glinianych odkrytych na terenie ziemi jarosławskiej. W omawianym okresie naczynia ceramiczne były wytwarzane przez mieszkańców każdej osady na własny użytek. Ceramikę wypalano w bardzo prymitywnych warunkach, zwykle w otwartych paleniskach. Zaznacza się wyraźny podział na dwie grupy. Do pierwszej kategorii, którą reprezentują opisywane eksponaty, zalicza się starannie wykonane naczynia tzw. stołowe, które miały formę niewielkich czarek w kształcie wycinka kuli, dekorowanych za pomocą linii rytych. To właśnie od tego charakterystycznego zdobienia wzięła swoją nazwę omawiana kultura. Drugi zbiór tworzy ceramika grubej roboty, tzw. kuchenna, wykonywana z gliny z dodatkiem dużej ilości sieczki, tłucznia kamiennego i ceramicznego. Naczynia tej grupy jest reprezentowana zwykle przez większe czary lub naczynia baniaste, zdobione za pomocą nalepianych kulistych guzków plastycznych.

Literatura:

Dębiec M., Dębiec M., Pelisiak A. 2015. Cieszacin Wielki, stan. 41, Pawłosiów, stan. 55 i Jankowice, stan. 9. Kompleks osad z epoki neolitu i wczesnej epoki brązu (=Via Archaeologica Ressoviensia 9). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt