Ułamki grubościennych czar dekorowanych guzkami plastycznymi

Cieszacin Wielki, gm. Pawłosiów, stan. 41; Jankowice, gm. Chłopice, stan. 9

Wczesny neolit, ok. 5 200-4 900/4 800 p.n.e. (kultura ceramiki wstęgowej rytej)

Glina, lepienie w ręku

MRP 3123, 17/2011; IA UR 143/2009

Rewolucja neolityczna, a więc przejście od mobilnego, łowiecko-zbierackiego trybu życia do rolniczej gospodarki osiadłej, jest uważana za jeden z najbardziej doniosłych procesów w dziejach ludzkości. W rzeczywistości „rewolucja” ta obejmowała szereg różnych zmian, które zachodziły, niezależnie od siebie, na wielu różnych obszarach (tzw. centrach neolityzacji) w ciągu co najmniej kilku tysięcy lat. Przemiany te często przedstawia się w postaci pakietu kulturowego, w skład którego wchodziła m.in. umiejętność uprawy roli i hodowli zwierząt, osiadły tryb życia, produkcja glinianych naczyń, tkactwo czy też wytwarzanie kamiennych narzędzi metodą gładzenia.

Najstarsze osadnictwo neolityczne na ziemiach polskich związane jest z grupami ludności tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej (w skrócie KCWR). Społeczności te wykształciły się w połowie VI tysiąclecia p.n.e. na podłożu starszych kultur neolitycznych, prawdopodobnie nie bez pewnego udziału plemion mezolitycznych. Około 5500–5400 p.n.e. grupy ludności KCWR wyruszyły z macierzystych obszarów zachodnich Węgier, Dolnej Austrii, Moraw i zachodniej Słowacji dalej na północ. Główne kierunki migracji przebiegały wzdłuż dolin dużych rzek: Dunaju, Wagu, Elby, Odry czy Wisły. Pierwsi przedstawiciele KCWR dotarli na tereny Polski południowo-wschodniej około 5350 p.n.e. z zachodu, z terenów Małopolski.

Ułamki naczyń glinianych KCWR, odkryte na osiedlach w Cieszacinie, stan. 41, i Jankowicach, stan. 9, należą do najstarszych naczyń glinianych odkrytych na terenie ziemi jarosławskiej. W omawianym okresie naczynia ceramiczne były wytwarzane przez mieszkańców każdej osady na własny użytek. Ceramikę wypalano w bardzo prymitywnych warunkach, zwykle w otwartych paleniskach. Zaznacza się wyraźny podział na dwie grupy. Do pierwszej kategorii zalicza się starannie wykonane naczynia tzw. stołowe, które miały formę niewielkich czarek w kształcie wycinka kuli, dekorowanych za pomocą linii rytych. To właśnie od tego charakterystycznego zdobienia wzięła swoją nazwę omawiana kultura. Drugi zbiór, do którego należą opisywane ułamki naczyń, tworzy ceramika grubej roboty, tzw. kuchenna, wykonywana z gliny z dodatkiem dużej ilości sieczki, tłucznia kamiennego i ceramicznego. Naczynia tej grupy jest reprezentowana zwykle przez większe czary lub naczynia baniaste, zdobione za pomocą nalepianych kulistych guzków plastycznych.

Literatura:

Dębiec M., Dębiec M., Pelisiak A. 2015. Cieszacin Wielki, stan. 41, Pawłosiów, stan. 55 i Jankowice, stan. 9. Kompleks osad z epoki neolitu i wczesnej epoki brązu (=Via Archaeologica Ressoviensia 9). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.

Tekst: Ela Sieradzka-Burghardt