Cegły gotyckie – palcówki (1-2) i żebrówka (3)

Jarosław, Rynek 13

Późne średniowiecze, XIV w.

Glina, odcisk w formie, wypał

1. wys. 10,5 cm, dł. 25 cm, szer. 10,5 cm; 2. wys. 9,5 cm, dł. 26 cm, szer. 13 cm; 3. wys. 15,5 cm, szer. 7,5 cm, gł. 26 cm

MJ-M 1992 (3), 1999 (1), 2000 (2)

Późnośredniowieczny Jarosław był niemal w całości wzniesiony z drewna; murowane były raczej tylko najważniejsze budowle - niezachowany dziś zamek właścicieli miasta oraz dwa kościoły: nieistniejąca świątynia parafialna p.w. Wszystkich Świętych zlokalizowana na działce przyrynkowej, obecnie na Placu Świętego Michała, a także pierwszy, gotycki kościółek "w polu" p.w. Najświętszej Marii Panny, związany z kultem cudownej figury Matki Bożej Bolesnej. Ze względu na fakt, iż omawiane cegły znaleziono w wykopach ziemnych w rejonie jarosławskiego rynku, jest bardzo prawdopodobne, iż pochodzą one z rozebranego w 1807 r. kościoła parafialnego, ewentualnie z zamku, który znajdował się w miejscu, gdzie dziś stoi cerkiew grekokatolicka p.w. Przemienienia Pańskiego.

Tzw. cegły palcówki uznawane są za najbardziej typowy budulec doby gotyku. Późnośredniowieczni murarze formowali je w drewnianych ramkach, z których nadmiar gliny zbierano palcami. Do dziś na jednej z płaskich ścianek takich cegieł widoczny jest ślad dłoni murarza sprzed 500 lat. Z gliny wykonywano również inne elementy architektoniczne, takie jak cegły kształtki tzw. żebrówki, z których formowano typowe dla architektury gotyckiej sklepienia żebrowo-krzyżowe. W centralnej części takiego sklepienia mógł znajdować się kamienny zwornik, taki jak zabytek eksponowany obok gabloty.

W średniowiecznym budownictwie Jarosławia stosunkowo niewielką rolę odgrywał kamień. Z braku wychodnych tego surowca w okolicy miasta musiano go sprowadzać z dalszych odległości. Wyjątek pod tym względem stanowią bryły rudy darniowej. Surowiec też użyty został m.in. do budowy fundamentów kościoła farnego. Pozostałe elementy zabudowy miasta, a więc przede wszystkim budynki mieszkalne były drewniane. Dopiero z czasem, wraz z bogaceniem się miasta, zastępowano je budowlami murowanymi. Na relikty drewnianego budynku z okresu późnego średniowiecza natrafiono m.in. na dziedzińcu kamienicy Orsettich.

Tekst: Marcin Burghardt