Gliniane garnki

Jarosław, Rynek 4 (podwórze)

Późne średniowiecze, XV w.

Glina, toczenie na kole, rycie

1. średn. wylewu 16,5 cm, wys. 23 cm; 2. średn. wylewu 12,5 cm, średn. dna 8 cm, wys. 14 cm; 3. średn. wylewu 14,2 cm, średn. dna 9,6 cm, wys. 20,3 cm; 4. średn. wylewu 12,3 cm, średn. dna 11,5 cm, wys. 15,5 cm; 5. średn. wylewu 11,5 cm, średn. dna 7,2 cm, wys. 12,5 cm

MJ-M 2261 (2), 2268 (3), 2269 (1), 2304 (4), 2313 (5)

Gliniane garnki, stanowiące podstawową formę naczynia wykorzystywaną w późnośredniowiecznych domostwach, służyły przede wszystkim do gotowania lub przetwarzania potraw. Opisywane naczynia odkryte zostały w wypełnisku obiektu drewnianego (średniowiecznej studni) odkrytego na dziedzińcu kamienicy Orsettich (Rynek 4) w Jarosławiu. Pochodzą one z różnych poziomów między 6-7 a 10 m głębokości. W tym samym obiekcie znaleziono również inne naczynia gliniane o różnym stopniu zachowania oraz skórzaną torebkę z dwoma srebrnymi denarami Jana Olbrachta.

Opisywane naczynia reprezentują wytwórczość ceramiczną typową dla okresu późnego średniowiecza. Jej cechą charakterystyczną jest dwoistość natury – obok elementów starych, sięgających korzeniami do okresu wczesnego średniowiecza, pojawiają się elementy nowe. Te ostatnie dotyczą m.in. stosowania piasku jako domieszki do masy garncarskiej, z której lepiono naczynia (wcześniej preferowano dodawanie do niej domieszek o grubszych ziarnach). Inna była również receptura, według której przygotowywano masy ceramiczne w zależności od przeznaczenia naczynia. Dla form kuchennych wykorzystywano domieszkę grubo- i średnioziarnistą w ilości dużej lub średniej, podczas gdy glina używana do wyrobu naczyń stołowych schudzana była domieszką o znacznie drobniejszej granulacji.

Do tradycji wcześniejszych nawiązuje również sposób budowania naczynia, poprzez lepienie na kole za pomocą techniki taśmowo-ślizgowej. W okresie późnego średniowiecza metoda ta została doprowadzona do perfekcji. Nowością, która upowszechniła się w opisywanym okresie, było upowszechnienie się stosowania koła dwutarczowego, któremu towarzyszył inny proces toczenia naczyń. Zmianom uległ również proces wypału naczyń. Dla późnego średniowiecza charakterystyczne jest współistnienie wypału w atmosferze utleniającej nadającego naczyniom barwę ceglastą (tradycja ta sięga doby wczesnego średniowiecza) oraz wypału w atmosferze redukcyjnej, nadające naczyniom barwę ciemnoszarą, niebieskoszarą lub czarniawą (tzw. siwaki). Z innych nowości technologicznych upowszechniających się w późnym średniowieczu wskazać należy również stosowanie polewy.

Przenikanie się tradycji wczesnośredniowiecznych i nowych impulsów widoczne jest również na w morfologii naczyń i w ich zdobnictwie. Formami nawiązującymi do okresu wczesnego średniowiecza są naczynia z cylindryczną szyjką i naczynia o esowatym profilu. Z kolei nowe typy reprezentowane są przez garnki i dzbany, których wylewy są od zewnątrz zakończone charakterystycznym okapami, a od wewnątrz niekiedy posiadają dodatkowo wręby na pokrywkę. Do zdobienia naczyń w omawianym okresie w dalszym ciągu wykorzystywana jest ornamentyka ryta (dookolne żłobki i linie faliste), chociaż pojawia się niestosowana wcześniej dekoracja w formie zdobienia powierzchni naczyń poprzez odciskanie na niej radełka radełkiem lub jej polerowanie (wyświecanie).

Zabytki niepublikowane

Tekst: Marcin Burghardt