Fragmenty przydennych partii naczyń ze znakami garncarskimi

Jarosław, Rynek 14

Wczesne średniowiecze, XII/XIII w.

Glina, toczenie na kole

Średn. dna 8-11,5 cm

MJ-M 1708-1710, 1713, 1714

Opisywane fragmenty naczyń zostały znalezione w 1960 r. na głębokości 8 m podczas remontu piwnic pod zawalonymi kamienicami we wschodniej pierzei jarosławskiego rynku. Miejsce odkrycia tradycyjnie określa się jako piwnice kamienicy przy ul. Rynek 14, jednakże wiele wskazuje, iż podany tu numer odnosi się do stanu przed zmianą numeracji budynków przy rynku. W świetle tych ustaleń, ułamki naczyń pochodzą raczej z kamienicy o współczesnym numerze 11 lub sąsiedniej - nr 12.

Na ziemiach polskich pierwsze znaki garncarskie na dnach naczyń pojawiają się już w IX w. Najpowszechniej występują one w zespołach datowanych od 2. połowy X w. po połowę XIII w., chociaż zdarzają się też w materiałach z późnego średniowiecza.

Funkcja takich symboli na dnach naczyń nie jest do końca wyjaśniona. Jedna z teorii zakłada, że znaki należy uważać za sygnatury rzemieślnicze poszczególnych pracowni garncarskich lub znaki własne producentów wyrobów ceramicznych. Według innej hipotezy, znaki to jedynie odbicia oznakowanego koła garncarskiego. Niektórzy badacze przypisują im funkcje symboliczno-magiczne, wiążąc je z kultem solarnym i kultem ognia. W tym kontekście umieszczenie takiego magicznego znaku na dnie naczynia miało ochraniać je w trakcie procesu wypału.

Zwraca uwagę fakt, iż częstość znakowania naczyń wykazuje duże różnice regionalne. Dla przykładu, zaledwie 9% wczesnośredniowiecznych naczyń z Przemyśla posiada sygnatury, tymczasem dla Sandomierza wartość ta przekracza 60%. Wskaźnik ten nie jest możliwy do ustalenia dla Jarosławia, jako że z wykopów zakładanych w piwnicach przyrynkowych kamienic podejmowano tylko te fragmenty den, które posiadały znaki garncarskie.

Literatura:

Kunysz A. 1961. Jarosław w pradziejach. i wczesnym średniowieczu, "Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia", t. 2, s. 17-30.

Tekst: Marcin Burghardt