Broń sieczna i drzewcowa – głownia miecza (1), mizerykordia (2) i grot włóczni (3)

Jarosław, ul. Kraszewskiego 24 (1); Jarosław lub okolice (2); Radymno (3)

Średniowiecze, XIII-XV w. (1) i późne średniowiecze, XV w. (2-3)

Żelazo, kucie, ostrzenie, odlew

1. dł. 61,5 cm, szer. głowni 3,6 cm, gr. głowni 0,7 cm; 2. dł. 44,5 cm, dł. głowni 32,5 cm, szer. głowni 2,2 cm, rozpiętość jelca 8,5 cm; 3. dł. 37,9 cm, szer. ostrza 3,7 cm, gr. ostrza 1,6 cm, średn. tulejki 3,7 cm

MJ-A 450 (3), MJ-H 761 (1), 1467 (2)

Najbardziej efektowną grupą zabytków ilustrujących kulturę materialną doby późnego średniowiecza ziemi jarosławskiej są militaria i elementy rzędu końskiego. Do tej grupy zalicza się grot włóczni odkryty w Radymnie (zabytek o numerze inwentarzowym MJ-H 450), głownię miecza odkrytą podczas sprzątania podwórza kamienicy przy ulicy Kraszewskiego 24 w Jarosławiu (MJ-H 761), a także sztylet - mizerkordia (MJ-H 1467), zapewne pochodząca z miasta lub jego okolicy.

Warto przyjrzeć się bliżej temu ostatniemu zabytkowi. Mizerkordie stanowiły element wyposażenia późnośredniowiecznego rycerstwa. Jest to rodzaj sztyletu o długim wąskim ostrzu. Broń ta służyła do dobijania rannego lub konającego przeciwnika, stąd też pochodzi jej nazwa oznaczająca w języku łacińskim (misericordia) „miłosierdzie”. Mizerykordii używano zwłaszcza w późnym średniowieczu, gdy rycerze walczyli w zbrojach płytowych, okrywających całe ciało. Dzięki wąskiej i długiej głowni mizerykordią można było zadać cios w szczeliny pomiędzy płytami pancerza w okolicach pach, szyi i pachwin, a nawet trafić nią w wizjer hełmu.

O funkcjonalności mizerykordii jako broni służącej do kłucia decydowała głownia, dlatego też przez całe średniowiecze pracowano nad kształtem głowni tak, aby mogły one stanowić skuteczną przeciwwagę dla udoskonaleń stosowanych przez płatnerzy wykuwających pancerze. Starsze okazy mizerykordii mają głownie szerokie i często jednosieczne, zaś ostrza egzemplarzy nowszych są bardzo wąskie i zazwyczaj obosieczne. Sposób uformowania głowni sztyletu z Jarosławia wskazuje, że jest on jednym z najmłodszych przedstawicieli tego typu broni kolnej.

Literatura:

Lewandowski M. 1986, Puginały średniowieczne z ziem polskich, Acta Archaeologica Lodziensia, 31, 101-120.

Glinianowicz M. 2005, Stan badań nad uzbrojeniem późnośredniowiecznym w Małopolsce, Acta Militaria Mediaevalia I. Sztuka wojenna na pograniczu polsko-rusko-słowackim w średniowieczu. Kraków – Sanok, 143-164.

Tekst: Marcin Burghardt