Szpile z tarczką spiralną (1), o główce sklepanej i zwiniętej w uszko z pogrubionym trzonkiem (2) i gwoździowata (3)

Hruszowice, pow. przemyski, stan. 2

2. poł. VII – VI w. p.n.e.

Brąz, odlew, skręcanie, gięcie

1. dł. 15,8 cm, średn. trzonka 0,3 cm, średn. główki 3,5 cm; 2. dł. 11,8 cm, średn. trzonka 0,2-0,3 cm, średn. główki 0,4-0,5 cm; 3. dł. 8,2 cm, średn. trzonka 0,3 cm, średn. główki 0,7 cm

MJ-D 423, W/29/H (1), W/645/H (3), W/905/H (2)

Pod koniec VII w. p.n.e. we wschodniej części ziemi jarosławskiej osiedliły się przybyłe tu ze wschodu grupy ludności o scytyjskim modelu kulturowym. Społeczności te były związane ze Scytami, czyli irańskim ludem koczowniczym wywodzącym się z głębi Azji, wzmiankowanymi m. in. w Biblii i dziełach historyków ze starożytnej Grecji.

Centralnym elementem tego mikroregionu było potężne grodzisko (czyli osiedle obronne otoczone wałami) w Chotyńcu, dookoła którego istniał szereg osad otwartych, czyli pozbawionych umocnień. Należy do nich osiedle odkryte na stanowisku 2 w Hruszowicach w pow. przemyskim, z którego pochodzi opisywana przewleczka - zapięcie kołczanu. Zgrupowanie to, będące najdalej na północny-zachód wysuniętą enklawą świata scytyjskiego, określone zostało mianem „aglomeracji chotynieckiej”.

Brązowe szpile są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów stroju noszonego przez kobiety związane ze scytyjskim kręgiem kulturowym (w jego leśnostepowym wariancie). Służyły one do spinania szat wierzchnich: płaszczy, peleryn, czapek. Niewykluczone, że używano ich również do formowania fryzur.

Wśród scytyjskich szpil na szczególną uwagę zasługują okazy o grzebykowatych główkach przypominające swoim wyglądem gwoździe (stąd też nazywa je się szpilami gwoździowatymi). Szpile tego typu, reprezentowane przez zabytek o numerze inwentarzowym W/645/H, stanowią jeden z najważniejszych identyfikatorów stroju kobiety, mieszkanki strefy leśnostepowej okresu scytyjskiego. Oprócz szpil gwoździowatych, mieszkanki osiedli scytyjskiego kręgu kulturowego w rejonie Chotyńca używały także szpil o główkach sklepanych i zwiniętych w uszko (zabytek nr W/905/H) lub w postaci tarczki spiralnej (zabytek nr W/29/H).

Literatura:

J. Adamik-Proksa, M. Burghardt, E. Ocadryga-Tokarczyk, W. Rajpold, T. Tokarczyk 2022, Osada spółczesności scytyjskiego kręgu kulturowego w Hruszowicach, stan. 2, jako element tzw. aglomeracji chotynieckiej, Rzeszów.

Tekst: Marcin Burghardt