Garnki tulipanowate o gładkich powierzchniach

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1200-800 p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

1. wys. 28,2 cm, średn. wylewu 19,4 cm, średn. dna 9,3 cm; 2. wys. 19 cm, średn. wylewu 13 cm, średn. dna 8 cm; 3. wys. 13 cm, średn. wylewu 10,2 cm, średn. dna 7 cm; 4. wys. 14 cm, średn. wylewu 12 cm, średn. dna 5 cm

MJ-A 192 (1), 231 (4), 251 (3), 259 (2)

Prezentowane garnki zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego.

Prezentowane garnki, chociaż posiadają podobną formę, zostały odkryte w różnych obiektach na terenie cmentarzyska w Paluchach. Wszystkie groby te należałoby łączyć ze starszą fazą użytkowania stanowiska, tj. pomiędzy 1200 a 800 p.n.e.

Naczynie o numerze inwentarzowym nr MJ-A 192 służyło jako popielnica w grobie ciałopalnym nr 156.

Z kolei garnek nr 259 został znaleziony bez wyraźnego kontekstu, w ziemi na głębokości 60-70 cm. W miejscu jego odkrycia nie zadokumentowano zarysu jamy grobowej ani śladów kości. Można wysunąć przypuszczenie, że mamy tu do czynienia z tzw. grobem symbolicznym (pozbawionym pochówku). Wśród badaczy przeważa opinia, iż takie obiekty stanowią upamiętnienie osób zaginionych w nieznanych okolicznościach.

Garnek nr 251 stanowił wyposażenie grobu nr 201, który miał charakter szkieletowy, tzn. złożono do niego niespalone szczątki zmarłego. Wewnątrz grobu udokumentowano zestaw trzech naczyń; poza prezentowanym garnkiem znaleziono tu także drugi podobny egzemplarz garnka i duży czerpak. Ponadto w skład wyposażenia grobowego wchodziły bransoleta (silnie zniszczona) i narzędzie krzemienne.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Czopek 1999, Pradzieje Polski południowo-wschodniej.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa