Gliniane przęśliki (1) i inne drobne wyroby ceramiczne – krążki (2, 4), szpulka (3)

Grabowiec, gm. Radymno, stan. 1

Epoka brązu i WEŻ, X-V w. p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

1. wys. 2,1-2,9 cm, średn. 3,7-5,4 cm; 2. średn. 3,1 cm, gr. 0,9 cm; 3. zachowana dł. 4 cm, średn. 1,7-2 cm; 4. średn. 2-2,2 cm, gr. 0,9 cm

MJ-D 368, W/10/G1, W/17/G1, W/18/G1, W/25/G1, W/40/G1, W/61/G1, W/76/G1

Osada tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Grabowcu, stan. 1 jest jedną z największych i najdłużej zasiedlanych w regionie (co najmniej 200 lat). Była ona częścią większego konglomeratu osadniczego, który współtworzyła z kilkoma innymi, położonymi w niedalekiej odległości od niej osiedlami. Miejsce to było najprawdopodobniej zasiedlane między X a V w p.n.e. Na stanowisku tym odsłonięto pozostałości obiektów o charakterze mieszkalnym i gospodarczym oraz bogaty asortyment zabytków ruchomych, jak np. ręcznie lepione naczynia gliniane oraz narzędzia kamienne i krzemienne.

Zachowana do dziś kolekcja przęślików i innych drobnych wyrobów glinianych (krążki, szpulki) stanowi świadectwo rozwiniętej wytwórczości tkackiej, jaką parali się mieszkańcy osiedla w Grabowcu. Przęśliki, czyli niewielkie ciężarki z otworem, stanowiły rodzaj koła zamachowego wrzeciona - drewnianego trzonka służącego do ręcznego nawijania (przędzenia) włókien. Miały one za zadanie zwiększenie bezwładności oraz zapobieganie zsuwaniu się nici nawiniętych na wrzecionie.

Przęśliki wykonywano z różnych materiałów, najczęściej z gliny. Eksperymenty archeologiczne przeprowadzone na różnych przęślikach, wykazały, że takie ich cechy jak waga, rozmiar i kształt zależą od jakości i grubości przędzonej nici. Tym samym przekładają się one na jakość tkanych materiałów. Nie mniej ważnym czynnikiem mającym wpływ na rodzaj używanych przęślików jest pochodzenie surowca. Dzięki przeprowadzonym eksperymentom wiadomo, że do materiałów odzwierzęcych, np. wełny, używano mniejszych i lżejszych przęślików. Wskazuje się tu często na okazy o wadze wynoszącej nie więcej niż 35 g i średnicy nie przekraczającej wartości 5 cm. W przypadku materiałów roślinnych, np. lnu, używano przęślików większych i cięższych. Są to często zabytki o płaskich, płaskowypukłych lub soczewkowatych przekrojach.

Literatura:

J. Baron, J. Karpow, R. Kuźbik 2014, Osada z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Grabowcu, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. Raport 9, 53-115.

Tekst: Marcin Burghardt