Naszyjnik ze zwężającymi się końcami zdobiony poprzecznymi kreskami i motywem jodełki

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1300-800 p.n.e. (TKŁ)

Brąz, odlew, kucie, rycie

Średn. 15-16 cm, średn. pręta 1,3 cm

MJ-A 226

Prezentowane czerpaki zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Prezentowany naszyjnik stanowił część wyposażenia grobu nr 180. Był to pochówek szkieletowy w wydłużonej, owalnej jamie o wymiarach 260-280×150-160 cm. Zarejestrowano go na poziomie 55-60 cm. Poza prezentowanym naszyjnikiem, jako dary grobowe złożono w nim jeszcze dwa kubki (mające analogie we wschodnioeuropejskiej tzw. kulturze Noua), półkulistą misę z brzegiem ściętym poziomo, naczynko miniaturowe oraz narzędzie krzemienne.

Naszyjniki nawiązujące morfologią i stylistyką do omawianego zabytku nie należą do ozdób częstych w środowisku ugrupowań tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Poza wymienionym okazem, w zasięgu terytorialnym tej jednostki udokumentowano tylko jeden podobny egzemplarz. Jest to naszyjnik znaleziony w grobie nr 127 w Grodzisku Dolnym.

Należy mieć na uwadze, iż omawiana ozdoba z Paluchów prawdopodobnie pierwotnie nie pełniła takiej funkcji. Analiza zabytku wskazuje, iż mogła to być rozgięta bransoleta zaadaptowana jako naszyjnik. W takim przypadku należałoby go traktować jako bransoletę ze zwężającymi się końcami. Zabytki tego typu należą do podstawowych wyróżników najstarszej fazy kultury tarnobrzeskiej. Warto w tym miejscu podkreślić, że stosunkowo wczesne datowanie omawianej ozdoby pozostaje w zgodzie z pozycją chronologiczną całego zespoły grobowego nr 180. W koncepcji wielu badaczy, grób ten jest jednym z najstarszych na cmentarzysku w Paluchach, na co wskazują przede wszystkim dwa kubki mające analogie w kulturze Noua.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Czopek 1996, Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa