Czterozwojowy skręt-spiralka z drutu o okrągłym przekroju i zwężających się końcach

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1300-800 p.n.e. (TKŁ)

Złoto, odlew, kucie

Średn. 1,6 cm, średn. drutu: 0,2 cm

MJ-A 238

Prezentowany zabytek, który jest jedynym w całości złotym eksponatem na wystawie, został odkryty na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Omawiany skręt-spirala znaleziony został na palcu lewej dłoni zmarłego złożonego w grobie nr 185. Był to grób w jamie o wymiarach 260-280×130-140 cm i głębokości ok. 60-80 cm. Poza prezentowanym zabytkiem jako dary grobowe złożono w nim siedem naczyń glinianych (m.in. garnek i czerpak) oraz ozdoby z brązu (szpilę, bransoletę i naszyjnik).

W obiekcie tym nie znaleziono przepalonych kości ludzkich, a jedynie drobne fragmenty materiałów osteologicznych nie poddanych kremacji. Pozwala to przypuszczać, że w tym przypadku mamy do czynienia z pochówkiem szkieletowym. Taką interpretację sugeruje również morfologia jamy oraz układ złożonych w niej zabytków.

Inhumacja jako forma grzebania zmarłych poświadczona została też na kilku innych cmentarzyskach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Groby takie są jednak nieliczne i występują wyłącznie na nekropolach bądź w ich częściach łączonych z inicjalnym etapem rozwoju kultury tarnobrzeskiej. Z reguły są to obiekty bogato wyposażone w dary grobowe, czego bardzo dobrym przykładem jest grób nr 185 na cmentarzysku w Paluchach, stan. 1. Warto również nadmienić, że, nawet jeśli w takich grobach nie zachowały się kości ludzkie, w oparciu o układ ozdób złożonych w takich grobach można zrekonstruować sposób, w jaki pierwotnie złożono zmarłego (lub zmarłą) do grobu. Prezentowany zabytek znaleziony został na jednym z palców lewej dłoni, co sugeruje, że pełnił on funkcję pierścionka. Podobne pierścienie lub ich fragmenty znaleziono również na kilku innych stanowiskach wczesnej fazy kultury tarnobrzeskiej - w Albigowej, stan. 1 i Bachórzu-Chodorówce, stan. 1.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa