Bransolety z taśmy o daszkowatym przekroju

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1300-800 p.n.e. (TKŁ)

Brąz, odlew, kucie

1. średn. 7 cm, gr. taśmy 0,3 cm, szer. taśmy 0,7 cm; 2. średn. 6,5 cm, szer. taśmy 0,8 cm

MJ-A 211 (1), 236 (2)

Prezentowane bransolety zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe.

W grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej znajduje się przeróżne dary grobowe. Najczęściej jest to ceramika oraz ozdoby z brązu, znacznie rzadziej narzędzia lub broń. Wśród ozdób wyjątkowe miejsce zajmują bransolety, które występują w wielu typach i odmianach stylistycznych. Prezentowane dwa egzemplarze stanowią formy charakterystyczne dla inwentarzy grobów wczesnej fazy kultury tarnobrzeskiej, ale pojawiającą się również w materiałach młodszych. Ozdoby zostały wykonane z taśmy brązowej uprzednio przygotowanej techniką kucia na zimno. Podobne okazy znane są z cmentarzysk w Wierzawicach, stan. 4 i 7 oraz Zbydniowa.

Warto zwrócić uwagę na bransoletę o numerze inwentarzowym MJ-A 211, która stanowiła część wyposażenia grobu nr 174. Był to pochówek ciałopalny bezpopielnicowy. Obiekt ten został zadokumentowany na poziomie 55-65 cm jako owalne skupisko przepalonych kości zalegające w niewielkiej jamie, które zostały nakryte odwróconą do góry dnem misą. Pod misą, wśród kości, znaleziono skręt z brązu oraz prezentowaną bransoletę, natomiast poza misą w odległości ok. 20 cm leżał fragment rozcieracza i odłupek krzemienny.

Literatura:

K. Moskwa 1976, Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce.

S. Czopek 1999, Pradzieje Polski południowo-wschodniej.

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt, Joanna Adamik-Proksa