Profilowane misy (1, 3) i misa stożkowata (2)

Paluchy, pow. przeworski, stan. 1

Epoka brązu, ok. 1200-800 p.n.e. (TKŁ)

Glina, lepienie w ręku

1. Wys. 10 cm, średn. wylewu 23,5×24 cm, średn. dna 8,4 cm; 2. wys. 3,8 cm; średn. wylewu 7,8; średn. dna: 4 cm; 3. wys. 6 cm; średn. wylewu 18 cm; średn. dna 4 cm

MJ-A 150 (3), 159 (2)

Prezentowane misy zostały odkryte na cmentarzysku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Paluchach, stan. 1, podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 roku przez Stanisława Lewandowskiego, pracownika Muzeum w Jarosławiu. Badania te stanowiły kontynuację prac zapoczątkowanych przez A. Talara. W późniejszych latach prace na cmentarzysku prowadził również A. Kostek z Muzeum w Przemyślu.

Na stanowisku 1 w Paluchach przebadano łącznie ponad 1600 grobów, co czyni je jednym z największych cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Pierwotnie mogło tam się znajdować przeszło 2000 grobów. Społeczności tej kultury mogły grzebać swoich zmarłych w Paluchach nawet przez 1000 lat.

Zgodnie z regułami obrzędowymi obowiązującymi w analizowanym okresie, grupy ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej praktykowały kremację. Ciała zmarłych palono na stosach, a następnie skremowane szczątki zbierano do glinianych popielnic (urn). Naczynia z kośćmi zmarłych często wkładano do płytkich jam wykopanych w ziemi, tworząc w ten sposób większe lub mniejsza cmentarzyska - tzw. pola popielnicowe. Urny z pochówkami ludzkimi przykrywano odwróconymi do góry dnem misami, takimi jak zabytek nr 1. Popielnicom towarzyszyły też tzw. przystawki, czyli mniejsze naczynia (niekiedy miniaturowe) zawierające pokarm dla zmarłego (zabytek nr 2).

Warto zwrócić uwagę na miseczkę o numerze inwentarzowym nr MJ-A 159, która została znaleziona w grobie nr 116. Miał on postać owalnej jamy o wymiarach 120x40x30 cm i orientacji N-S. Jego profil zbliżony był do nieckowatego. W południowej części grobu zarejestrowano fragment kości czaszki. W obrębie jamy wystąpiły też liczne przepalone kości w dość bezładnym układzie. Wyposażenie grobowe, poza prezentowanym naczynkiem miniaturowym, stanowiły trzy inne naczynia (garnek esowaty, waza o baniastym brzuścu i czerpak) oraz fragment kamiennego rozcieracza.

Obiekt prezentuje rzadszy typ tzw. ciałopalnego grobu jamowego (bezpopielnicowego). Ten typ obiektu sepulkralnego występuje w dwóch odmianach. Pierwszą stanowią pochówki w niewielkich zagłębieniach wziemnych, w których kości zalegają w zwartym skupisku (bryle), co może wynikać z faktu, iż pierwotnie złożono je w popielnicy z tworzywa organicznego (skórzanym woreczku?). Drugi typ to pochówki w dużych jamach z wyraźnie rozproszonymi kośćmi, nierzadko zwierające również pozostałości stosu ciałopalnego. Do tej kategorii zalicza się grób nr 116 z cmentarzyska Paluchach, stan. 1. Cechą charakterystyczną wszystkich grobów jamowych jest ich skromne wyposażenie lub nawet jego brak.

Literatura:

S. Lewandowski 1979, Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku grupy tarnobrzeskiej w Paluchach, stan. 1 gm. Sieniawa, woj. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1973-1975, 117-128.

Tekst: Marcin Burghardt